Het kabinet wil twee nieuwe kerncentrales bouwen, zo staat in het regeerakkoord. Voordat die centrales draaien zitten we waarschijnlijk dik in de jaren 30, maar er ligt al vijf miljard euro overheidsgeld klaar om de eerste stappen te zetten.
Lang niet iedereen zit te wachten op die nieuwe centrales. Tegenstanders wijzen op de risico's en de kosten. Voorstanders zeggen dat die wel meevallen en wijzen op de klimaatwinst. Maar hebben we kerncentrales eigenlijk wel nodig om de klimaatdoelen te halen?
Nul uitstoot
Eerst de voor- en tegenargumenten. Het debat is fel, maar over de CO2-uitstoot van kernreactoren is weinig discussie. Die is precies nul. Wel is er uitstoot tijdens de bouw van centrales en bij het delven en transporteren van grondstoffen zoals uranium.
Als je alles bij elkaar optelt, wordt bij kernenergie ongeveer evenveel CO2 uitgestoten als bij zonne- en windenergie:
Voor de natuur hebben kerncentrales bovendien een groot voordeel ten opzichte van zon en wind: ze hebben lang niet zoveel ruimte nodig. Drie centrales kunnen evenveel stroom produceren als zo'n 240 vierkante kilometer aan zonnepanelen. Of net zoveel als een modern windmolenpark op land van zo'n 1400 vierkante kilometer, ongeveer de halve provincie Zeeland.
Toch zijn veel milieuorganisaties tegen kernenergie. Het radioactieve kernafval is potentieel schadelijk voor de natuur en een kernramp zou al helemaal desastreus zijn, redeneren zij.
1,7 meter dik beton
Maar hoe groot zijn de risico's daarop? Vanuit de kerncentrale in Borssele, de enige in Nederland, komt elk jaar ongeveer een minicontainer aan kernafval per jaar. Met de nieuwe centrales wordt dat ongeveer zeven keer zoveel.
De organisatie COVRA slaat het afval op in een loods met muren, vloeren en plafonds van 1,7 meter dik beton vlak bij de centrale in Borssele. "Die is ontworpen tegen gevaren waarvan we denken dat ze nooit zullen gebeuren, maar waar we toch rekening mee houden", zegt COVRA-directeur Jan Boelen.
Uiteindelijk moet het afval definitief worden weggestopt in diepe, bewegingsloze aardlagen. Het is de bedoeling dat het daar eeuwig blijft.
Extra waterpompen
Klinkt veilig, maar dan is er nog de kans op een kernramp. Door een zeebeving en tsunami begaf de kerncentrale Fukushima het in 2011. Hierna besloot Duitsland alle kerncentrales te sluiten.
Volgens Carlo Wolters, directeur van de kerncentrale Borssele, zijn centrales hier zeer veilig. Maar, zegt hij, "de les van Fukushima is dat je niet berekent hoe groot of klein de kans is, maar dat je ervan uitgaat dat dingen misgaan".
Daarom trof Borssele maatregelen, zoals extra pompen voor meer watertoevoer. Want cruciaal voor kerncentrales is dat de brandstofstaven in de reactoren altijd in koud water staan.
De centrale moet overstromingen en aardbevingen kunnen doorstaan. Neem in deze video een kijkje in de centrale en in de opslag voor kernafval:
Je kunt zelfs zeggen dat kerncentrales veiliger zijn dan andere vormen van energieopwekking, volgens hoogleraar Energiesysteemanalyse André Faaij, wetenschappelijk directeur van onderzoekorganisatie TNO Energietransitie. "Kolenstroom is bijvoorbeeld veel gevaarlijker dan kernstroom als je kijkt naar hoeveel doden er vallen per geproduceerde eenheid elektriciteit."
Grote ongelukken zoals in Fukushima of eerder in Tsjernobyl zijn hier volgens Faaij "nagenoeg uitgesloten". "De risico's zijn nooit nul, maar heel klein en controleerbaar."
De kosten
Dan zijn er nog wel de kosten. Een centrale bouwen kost minimaal 10 miljard euro en de budgetten worden vaak met miljarden overschreden. "Kerncentrales zijn ontzettend duur, terwijl zon en wind steeds goedkoper worden", zegt Gerard Brinkman van milieuorganisatie WISE.
Maar Borssele-directeur Wolters ziet het probleem niet zo. "De allerduurste centrale is Hinkley Point in Engeland. Die heeft daardoor een stroomprijs van 100 euro per megawattuur. Maar de stroomprijs in Nederland is al een half jaar lang gemiddeld 200 euro, dus zelfs de duurste centrale kan op dit moment goed uit."
Met kerncentrales los je het grote probleem niet op.
Maar, erkent Wolters, we weten niet hoe de energieprijs verandert en of bouwkosten niet de pan uit rijzen. "Investeerders moeten afwegen of dat risico het waard is."
En daarin zit nog een obstakel. Geldschieters zijn lastig te porren om te investeren in nieuwe kerncentrales. Adviesbureau KPMG maakte vorig jaar een rondgang langs banken en pensioenfondsen. Die zien een centrale in Nederland wel zitten, maar wél met de nodige voorwaarden zoals overheidssubsidies en een garantie dat de centrale niet plots gesloten wordt.
Oftewel: bij tegenslag moeten we allemaal voor de kosten opdraaien, vinden zij, en niet alleen de eigenaren van de centrale. Faaij: "Dat zorgt voor extra complicaties in die financiering. Tegelijkertijd worden op andere plekken in Europa kerncentrales gebouwd en worden die garanties ook afgegeven."
Kunnen we niet zonder?
Dan blijft er nog de vraag: zelfs áls de kosten te overzien zijn, waarom zouden we een (miniem) risico accepteren op een kernramp? Zijn kerncentrales echt zo hard nodig? Borssele levert nu maar enkele procenten van de gebruikte elektriciteit in Nederland. "Dat zou misschien een paar procent meer worden, maar je lost het grote probleem niet op", zegt milieuactivist Brinkman.
Hoe meer opties we hebben, hoe makkelijker we de transitie halen.
Borssele-directeur Wolters is het daar niet mee eens. Zijn centrale levert nu 500 megawatt aan elektriciteit en de twee nieuwe centrales zouden 1500 megawatt per stuk produceren. "Dan komen we in totaal op 3500 uit, nu ongeveer een kwart van de Nederlandse elektriciteitsbehoefte." Bovendien kunnen kernreactoren altijd veel energie leveren, ook als het windstil en dichtbewolkt is.
Toch is kernenergie niet per se nodig om de klimaatdoelen te halen, berekende TNO. Een van doelen is dat onze energievoorziening in 2050 geen CO2 uitstoot. Faaij: "Het is technisch mogelijk om dat zonder kernenergie te halen met wind, zon, biomassa, besparingen en waterstof. Dat kan zelfs tegen redelijke kosten."
Maar in tegenstelling tot Brinkman vindt Faaij inzetten op kernenergie wél slim. "Hoe meer opties we hebben, hoe makkelijker en kosteneffectiever we de transitie halen. Gezien de maatschappelijke weerstand - 'ik wil die windturbines niet, ik wil die biomassa niet' - is het noodzaak dat we kernenergie inzetten."
Hij pleit ervoor nog vijf jaar af te wachten of andere duurzame energiebronnen zich snel genoeg ontwikkelen, maar nu alvast te beginnen met de voorbereidingen "op een flinke bouw van kernenergievermogen".
