Na vier generaties komt er een eind aan het boerenbedrijf van de familie Hogendoorn in de Krimpenerwaard. Jaren onderhandelen heeft niets opgeleverd. De provincie Zuid-Holland en de gemeente Krimpenerwaard hebben de onteigening ingezet, want de grond moet natuurgebied worden.
Zestig koeien en 27 hectare grond telt de Hogendoorn-boerderij. Die ligt precies op de plek van een gepland natuurgebied van ruim 2200 hectare. Gert Hogendoorn is bang dat hij niet de laatste boer is die onteigend wordt, nu dat vanwege de stikstofcrisis ook op de formatietafel van een nieuw kabinet ligt. "Zo'n bedrijf is toch je levenswerk. Als dit de trend wordt om boeren van hun land te krijgen, dan voorspel ik veel onrust en veel verdriet in boerengezinnen."
Bont gezelschap
Eind oktober struint een bont gezelschap op hoge laarzen over de landerijen van boer Hogendoorn. Het is een uitgebreide delegatie onder leiding van een rechter-commissaris van de rechtbank Den Haag. Samen met deskundigen, ambtenaren van provincie en gemeente en de getroffen boeren inspecteert hij de landerijen die op de nominatie staat om onteigend te worden.
De deskundigen adviseren de rechtbank die uiteindelijk de hoogte van de schadeloosstelling moet vaststellen. Hogendoorn vindt onteigening voor natuur een paardenmiddel. "Voor wegen en woningbouw snap ik het, maar voor natuur? Dat is geen algemeen belang, er gebeurt verder niets met die grond, er komt alleen een ander gewas. Maar ons land is nu ook natuur."
Boer Gert Hogendoorn vertelt de deskundigen wat hij dreigt te verliezen:
Bezorgde boeren in de Krimpenerwaard grijpen het bezoek van de rechtbankdelegatie aan om te protesteren tegen de onteigening voor de ontwikkeling van natuur. Ze zijn bang dat dit op grotere schaal gaat gebeuren, als een nieuw kabinet met onteigening het stikstofprobleem wil aanpakken.
Na een uitspraak van de Raad van State liggen zo goed als alle grote bouwprojecten stil. Eerst moet de uitstoot van stikstof naar beneden. De formerende partijen zoeken naar een oplossing en die is voornamelijk te vinden bij de intensieve veehouderij.
Voor 'boerenpartij' CDA was gedwongen onteigening van landbouwgrond lange tijd onbespreekbaar. Inmiddels sluit de partij onteigening van landbouwgrond niet meer helemaal uit. VVD en ChristenUnie vinden dat gedwongen uitkoop niet het uitgangspunt mag zijn van het stikstofbeleid, maar wel een laatste redmiddel. D66 ziet het al langer als één van de instrumenten.
Boerenstand in het geweer
"De rest van Nederland kijkt met argusogen naar wat er hier gebeurt. Hoe gaat dat straks vlakbij de natuurgebieden op de Veluwe, in Brabant en Overijssel", zegt actieleider Floor de Jong.
Handert Scheffer staat boeren bij als er sprake is van onteigening. Ook wordt hij vaak door rechtbanken benoemd als deskundige. "De boerenstand zal enorm in het geweer komen, de emotionele gevolgen zijn enorm. Dus dat gaat wel tot een aantal heftige jaren leiden", verwacht hij.
Boer Hogendoorn hoopt dat het allemaal niet nodig is. "De overheid zegt heel makkelijk, oh, dan gaan we even onteigenen. Maar ze snappen niet wat het betekent voor mensen die er al generaties zitten, wat dat met ze doet. We onteigenen ze even, alsof je een pion van een spelbord veegt. Ze kunnen dat niet invoelen, die emotie."
