Een parlementaire commissie is bezig met een groot onderzoek naar de Zweedse corona-aanpak. Daarmee is in Zweden het terugkijken begonnen. Vooral de situatie in achterstandswijken is onderschat, zo blijkt al wel.
"Zweden bevindt zich in een kritieke situatie. We hebben te maken met een zeer snelle verspreiding van het virus." Anders Tegnell, de Zweedse staatsepidemioloog die vorig jaar nog het toonbeeld was van rust en optimisme, klinkt nu somber. "Onze situatie is op dit moment vergelijkbaar met Nederland, maar dan erger."
Onderling vertrouwen
Tegnell staat aan het hoofd van het Zweedse RIVM en is de architect van de controversiële Zweedse corona-aanpak. Hij gelooft niet in strikte lockdowns. Cafés, sportclubs en scholen bleven open en er is nooit een avondklok ingesteld. Tegnell ontkende ook dat mondkapjes effect hebben.
Voor veel Zweden ging het vrije leven gewoon door en de staatsepidemioloog groeide uit tot een cultheld: Tegnell was zelfs te zien op tatoeages, t-shirts en is bejubeld in een rap. Veel Zweden zijn trots op hun ontspannen samenleving, gebaseerd op onderling vertrouwen en minder regels.
Maar vrijheid voor de een, betekende onveiligheid voor anderen. "Die vrije aanpak was gunstig voor de middenklasse, voor mensen met vaste banen die thuis mogen werken", zegt Stefan Hanson, epidemioloog en huisarts. Hij zette een kliniek op in Spånga, een van de achterstandswijken van Stockholm. Hij verzet zich tegen het liberale coronabeleid en publiceerde met twintig wetenschappers een kritisch manifest.
Europa-correspondent Saskia Dekkers bezoekt achterstandswijk Spånga. "Ze dachten: dit gebeurt alleen in andere landen, in armere landen." (Zet je geluid aan!)
In Zweden is een vijfde van de bevolking in het buitenland geboren. Juist de migrantengemeenschappen zijn ongekend hard getroffen door de coronacrisis. Hanson kan zijn verontwaardiging niet verbergen. "Mijn wijkbewoners moeten reizen voor hun baan. Zij hebben geen thuiswerkkeuze, ze worden vaak per uur ingehuurd."
Hij beschrijft hoe mensen met slecht betaalde banen last hebben van onverschillige Zweden die zonder mondkapje geen afstand bewaren. Niet in de metro, maar ook niet tijdens hun werk als taxi- en buschauffeur of schoonmaker. De consequenties zijn groot. "We hoorden de ambulances elke dag. Er gingen hier veel meer mensen dood."
Samen met de universiteit van Uppsala onderzocht Hanson wie er besmet werd met corona. "We hebben in verschillende wijken van Stockholm getest. In het centrum was het een paar procent en hier zagen we bijna 30 procent. Een groot verschil." In het tien miljoen inwoners tellende Zweden zijn inmiddels ruim 14.000 patiënten overleden. Het land is zwaarder getroffen dan de Scandinavische buurlanden. Ook in Nederland lijkt naar verhouding het aantal doden lager.
'Overal dezelfde patronen'
Staatsepidemioloog Tegnell geeft toe dat de situatie in de ziekenhuizen zorgelijk is. "De druk op de Zweedse gezondheidszorg is hoog, bijna net zo hoog als voor de Kerst, we bevinden ons beslist in een moeilijke situatie." De IC-afdelingen liggen overvol en tienduizenden operaties zijn uitgesteld.
Vorig jaar vertelde hij in Nieuwsuur dat Zweedse ouderen onnodig hard getroffen zijn. Hij bevestigt nu dat ook mensen met een migratieachtergrond vaker besmet zijn geraakt door het virus. Maar hij benadrukt dat zijn liberale beleid niet specifiek gericht was op de middenklasse. "Je ziet overal dezelfde patronen, ook in Nederland. Deze groepen zijn zwaarder getroffen, ze zijn altijd kwetsbaar. Dat staat los van het beleid dat wordt gevoerd."
Anders Tegnell vertelde ons dat hij geen onnodige onrust wil zaaien.
Pas na een nieuwe, grote golf van besmettingen gingen half november de Zweedse bars en restaurants eerder dicht en kwam er een verbod op de verkoop en het serveren van alcohol. Het aantal mensen dat mag samenkomen, is beperkt tot acht personen.
De Zweden hebben een lang gekoesterde traditie waarbij de regering zich niet bemoeit met het Zweedse RIVM. Wetenschappers van volksgezondheidsraad hadden hun handen vrij bij de aanpak van de crisis. Onderzoeks- en radiojournalist Daniël Öhman analyseerde met een team de persconferenties van de overheid en zette die af tegen de feiten. Ze ontdekten dat de staatsepidemioloog de situatie soms mooier voorstelde. Dat werd groot nieuws.
Zaken mooier voorgesteld
"Tijdens de persconferenties vertelde Anders Tegnell dat de naleving van de Zweedse coronavirusmaatregelen "zeer hoog" was. Het ging om afstand houden in het openbaar vervoer en het mijden van grote bijeenkomsten." Maar volgens verzamelde data van het onderzoeksteam bleek de naleving veel minder hoog en waren er aanwijzingen voor een ernstige tweede golf. "Anders Tegnell vertelde ons dat hij geen onnodige onrust wil zaaien", zegt Öhman.
Als we Tegnell naar het onderzoek vragen, ontkent hij dat hij zaken mooier heeft voorgesteld. "We hebben naar eer en geweten gehandeld met de kennis van toen." Maar Öhman denkt dat de staatsepidemioloog te veel heeft nagedacht over de politieke effecten van zijn adviezen. "Dan gaat het fout. Zijn rol is om wetenschappelijke beslissingen te nemen. Hij moet mensen de waarheid vertellen, dan kunnen ze hun eigen oordeel vellen."
De inentingscampagne in Zweden verloopt inmiddels goed. Vooral in de grote steden wordt efficiënt gevaccineerd, al wordt het voornemen om alle Zweden van 18 jaar en ouder in juli te hebben ingeënt, niet gehaald. Dat is nu bijgesteld naar september.
