Voor het eerst is er een speelfilm over het Nederlandse geweld tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, eind jaren 40. De Gouden Kalf winnende regisseur Jim Taihuttu werkte zeven jaar lang aan de film 'De Oost'.
Taihuttu is achterkleinzoon van een Molukse KNIL-militair die bezweek aan het eind van de strijd, in 1949. De gezinnen van de Molukse militairen werden na de oorlog ondergebracht in Nederland. De regisseur begon in 2014 met zijn research, omdat hij op school weinig had geleerd over deze periode uit de geschiedenis. "Hoe kon het dat ik niets wist over de geschiedenis van mijn eigen opa? Ik wist niet eens de reden waarom hij in Nederland was. Ik heb er ook nooit met hem over gesproken. Zoals dat wel vaker gaat met traumatische ervaringen."
Kolonie behouden
De film speelt zich grotendeels af in 1946 en 1947 tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, die volgde op een zeer roerige periode die ook wel 'de Bersiap' wordt genoemd. Na de capitulatie van de Japanners in augustus 1945 roept Soekarno de Republiek Indonesia uit. De Indonesiërs gebruiken veel geweld tegen Nederlanders, Indische Nederlanders en Indonesiërs die met Nederlanders samenwerken.
Meer dan honderdduizend Nederlandse militairen werden naar Indonesië gestuurd om de kolonie te behouden. Taihuttu: "De film gaat over die soldaten, en ook over hoe ze het beleefden om daarna weer thuis te komen. Voor de research hebben we veel veteranen gesproken. Uit al die gesprekken bleef maar terugkomen dat die mannen echt moeite hebben gehad daarna weer mee te doen met de maatschappij. Ze hadden het gevoel dat Nederland heel snel veranderd was, veranderd was zonder hen."
Waarom zijn er zo weinig films zijn over de dekolonisatieoorlog? Bekijk deze video:
Iets anders wat uit de research bleek waren de daden van de beruchte commandant Raymond Westerling, die leidinggaf aan het in 1946 opgerichte 'Depot Speciale Troepen' (DST). Het verhaal van Westerling en het DST staat centraal in 'De Oost'.
Het DST was een elitekorps van 123 soldaten: 30 Nederlanders en 93 KNIL-militairen. Zij werden naar Zuid-Celebes gestuurd, waar ze vanaf december 1946 twaalf weken lang door de kampongs trokken en daar executies uitvoerden, zonder vorm van proces. Het hoofdpersonage uit de film, Johan de Vries, is deels gebaseerd op oud-DST commando Piet Hidskes. "Ik heb jarenlang onderzoek gedaan naar mijn vader, en de negen nog levende oud-commando's van het DST gesproken. Jim heeft zich nog ingehouden met het geweld in de film, de werkelijkheid was nog veel harder", zegt zijn zoon Maarten Hidskes.
Direct geëxecuteerd
"Een werkdag begon om drie uur 's nachts met het afmarcheren naar een kampong. Vrouwen en kinderen werden van de mannen gescheiden. Westerling had een lijst met namen, opgesteld uit eigen inlichtingen en militaire inlichtingen. Die mannen werden één voor één naar voren geroepen, beschuldigd en vrijwel direct geëxecuteerd", vertelt Hidskes.
Dat Piet Hidskes bij het DST had gezeten, was geen geheim, maar pas na zijn vaders dood ontdekte zoon Maarten pas wat dat precies inhield. "Westerling voerde zelf de executies uit, maar heeft ook executiepelotons laten oproepen. De oud-strijdmakkers van mijn vader zeiden dat hij altijd 'haantje de voorste' was voor vrijwilligersklusjes. Dat ging natuurlijk veelal om het executeren van personen."
Voor mij is altijd het hoogste doel van deze film geweest dat elke geschiedenisleraar in Nederland hier een dvd van zou hebben.
Hidskes twijfelt er niet aan dat zijn vader oorlogsmisdaden heeft gepleegd. Maar het woord oorlogsmisdadiger doet hem nog steeds lichtelijk pijn. "Daarmee leg je het hele karakter van mijn vader vast, van de wieg tot het graf, als een in en in verrot mens. Dat beeld klopt niet bij het beeld dat ik van mijn vader heb: een lieve, rustige, warme gezinsman."
Bloedige achterkant
Het elitekorps DST was niet representatief voor de ervaring van alle soldaten. Taihuttu: "Er zijn mensen die daar een hele milde tijd hebben gehad. Maar ook mannen die regelrecht in een soort guerrillaoorlog terecht zijn gekomen, die vrienden hebben verloren. Voor mij is altijd het hoogste doel van deze film geweest dat elke geschiedenisleraar in Nederland hier een dvd van zou hebben. En daarmee heb ik dan mijn aandeel geleverd aan dit verhaal."
Hidskes: "Elke jonge, welwillende, lieve soldaat kan hierin terechtkomen, dat laat de fim zien. Als je maar gelooft dat je het goede doet. Dat je door een tunnel van geweld heen moet om daarna een vredelievende samenleving op te bouwen. Het laat zien dat er een hele bloedige achterkant zat aan goede bedoelingen."
'De Oost' is vanaf 13 mei te zien via Amazon Prime. En zodra de coronamaatregelen het toestaan, in de bioscoop. Naast de film zijn ook een website en lespakket ontwikkeld die het verhaal over de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog vanuit meerdere perspectieven vertellen: www.dewereldvandeoost.nl (ook vanaf 13 mei). Maarten Hidskes schreef een roman naar aanleiding van het filmscenario, vanaf 13 mei verkrijgbaar in de boekhandel.
