Persfotograaf Timothy en zijn vriendin kwamen maandagavond op een brand af in Lunteren, toen ze binnen korte tijd ernstig werden bedreigd. Het stel werd met een shovel in hun auto de sloot in geduwd. Precies op de dag dat de beelden van het incident naar buiten komen, blijkt Nederland een plek gezakt op de internationale persvrijheidsindex van de Reporters Sans Frontières: van plek vijf naar plek zes.
Volgens RSF werken journalisten in Nederland over het algemeen in vrijheid. Maar ondanks de strengere aanpak van politie en justitie, nemen fysieke aanvallen op journalisten toe.
Jeroen Mutsaers werd tijdens de avondklokrellen in Tilburg met stenen bekogeld, toen hij verslag deed voor het Brabants Dagblad. "Een groep van zo'n twintig jongeren bekogelde ons. We hebben het op een lopen gezet en hoorden nog stenen langs onze oren suizen."
"Doodeng", was de situatie die volgde. Mutsaers probeerde met zijn collega weg te komen, maar werd ingesloten aan het einde van een doodlopende steeg:
In de vier jaar dat Mutsaers nu in de journalistiek werkt, ziet hij het geweld jaarlijks toenemen. "Ik word niet elke dag verrot gescholden, maar mensen roepen wel vaak dingen: dat je fake news maakt, dat je propaganda verspreidt en dat je onderdeel bent van een dictatuur. Het is bijna triest dat het went."
PersVeilig kreeg vorig jaar 121 meldingen van agressie en fysiek geweld. "We hebben nu al honderd meldingen, en het is pas april. Dat geeft wel aan dat er echt iets aan de hand is", zegt Peter ter Velde. In de data van Reporters Sans Frontières zijn meldingen van de agressie tijdens de avondklokrellen nog niet meegenomen, omdat de data zijn verwerkt tot 2020.
"Tijdens die avondklokrellen begin dit jaar zijn veel journalisten fysiek aangevallen. Ze kregen stenen tegen zich aan, of werden achtervolgd", zegt Ter Velde. "We zien de laatste twintig jaar een ontwikkeling waarin een stroming in samenleving zich afzet tegen de media en journalisten. Die stroming wordt sterker, agressiever, meer fysiek. Dat is niet iets wat zomaar overgaat."
Stenen door de ruit
"We gaan hem opzoeken bij zijn huis. Ram de camera in elkaar. Die gast moet echt klappen krijgen. Als ik hem tegenkom, spuug ik in zijn bek. Ik hoop dat hij corona krijgt", leest journalist Willem Groeneveld voor. Voor het Groningse nieuwsplatform Sikkom schreef hij geruchtmakende verhalen over studentenvereniging Vindicat en Groningse huisjesmelkers. Sindsdien blijven de online bedreigingen binnenstromen. Daarbij wordt ook zijn adres verspreid.
Vorig jaar vlogen er vijf bakstenen door zijn raam. "We waren niet thuis toen mijn huis werd bekogeld. Maar voor hetzelfde geld zit je op de bank en krijg je een steen tegen het hoofd", vertelt Groeneveld. Zijn woning wordt beveiligd. Er zijn extra patrouilles. De politie herkent zijn oproep als hij belt.
Groeneveld merkt dat de bedreigingen hem langzaam onder zijn huid gaan zitten. "Ik ben mij meer bewust waar ik langsloop. Bij wedstrijden van FC Groningen ga ik eerder weg. In de stad kijk ik vaker over mijn schouder."
Vertrouwen
Dat de Nederlandse pers een plek is gezakt, komt niet alleen door agressie. Ook de toegang tot overheidsdocumenten is volgens RSF nog niet verbeterd. De fake news-verwijten van populistische politici maken de positie van de pers bovendien volgens RSF ook lastig.
In 2019 stond Nederland nog op de vierde plek. Toen werd al gewaarschuwd voor intimidatie van journalisten op sociale media, en de roep om ontslag van individuele journalisten door populistische politici.
Tegelijkertijd laten onderzoeken zien dat het vertrouwen in de pers stabiel blijft, of zelfs stijgt. Uit een recente peiling van bureau Motivaction blijkt dat een groot deel van de bevolking vertrouwen heeft in nieuwsverslaggeving.
