Voor de tweede keer zegt het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA): de voordelen van het AstraZeneca-vaccin wegen op tegen de (zeer zeldzame) bijwerkingen. Toch zal deze mededeling het vertrouwen van het publiek in het middel niet helemaal herstellen, vreest hoogleraar Hedwig te Molder, expert op het gebied van vaccinatiecommunicatie.
Volgens haar is dat mede de schuld van de overheid, die niet goed communiceert over de gevaren van vaccins. "Dat is al misgegaan aan het begin."
Te Molder benadrukt dat deskundigen vorig jaar al zeiden dat bijwerkingen bij vaccins onvermijdelijk zijn. Daar had de overheid helderder over moeten zijn, vindt ze. "Er is tot nu toe gecommuniceerd in termen van veilig of niet veilig. Daarbij werd veilig gelijkgesteld aan 'er is geen verband'. Als er dan wél een verband is met een bijwerking, suggereer je dat het middel onveilig is."
Verwarring door prikpauzes
Sinds vorige week worden in Nederland tijdelijk geen AstraZeneca-prikken gezet. Deze pauze werd ingelast na meldingen over ernstige bijwerkingen. Coronaminister Hugo de Jonge gaf aan dat er geen enkele twijfel over het vaccin mag zijn.
Wederom een verkeerde boodschap, volgens Te Molder. "Vaccins zijn nooit honderd procent veilig. Je moet niet suggereren dat een vaccin pas veilig is als er geen énkele bijwerking is. De vraag moet zijn: hoe veilig willen wij het vaccin hebben? Is het veilig genoeg?"
De toegevoegde waarde van opschorting is niet duidelijk en dat zorgt voor verwarring.
Met de prikpauzes suggereert De Jonge dat "het gevaar van het vaccin zo groot is, dat het mogelijk niet meer acceptabel is", zegt Te Molder. "En als de uitkomst dan eigenlijk hetzelfde is als we van tevoren hadden kunnen voorspellen - er is een verband maar het verband is zeer zeldzaam - dan roept dat vragen op. Waarom heb je dan opgeschort?"
"De suggestie dat je opschort om onderzoek te kunnen doen, klopt ook niet: het onderzoek loopt altijd en overal door, dat is juist essentieel. Dus de toegevoegde waarde van opschorting is niet duidelijk en dat zorgt voor verwarring."
'Astra-weigeraars zijn geen vaccinweigeraars'
De kans op ernstige bijwerkingen is waarschijnlijk kleiner dan 1 op 100.000, meldt het EMA. Toch zullen mensen ervoor blijven kiezen zich niet te laten vaccineren met AstraZeneca, zegt Te Molder. Dat komt mede door de prikstops en door de suggestie dat een verband met de ernstige trombose betekent dat het vaccin onveilig is.
Een groot deel van die twijfelaars en weigeraars is best bereid een ander vaccin te nemen, verwacht Te Molde. "Dat is ook heel belangrijk voor de overheid om in acht te nemen. Voor je het weet, zet je mensen weg als irrationeel. En als 'vaccinatieweigeraars', terwijl ze dat feitelijk niet zijn. Benadruk niet te veel dat ze pas later gevaccineerd zullen worden: dat weten ze zelf ook wel."
Het wordt moeilijk om de twijfelaars nog over de streep te trekken, zegt Te Molder. "Het beste dat de overheid nu kan doen, is open en helder communiceren dat ook áls er een verband is, het om een zeer zeldzaam verband gaat. Ga pal achter de boodschap staan dat de overheid het veilig genoeg én belangrijk vindt om te blijven prikken. En richt je voorraden en schema's in op mensen die wél geprikt willen worden met Astra."
