Een Duitse rechtbank doet deze week uitspraak in de zaak tegen een Syrisch geheim agent die werkte in een beruchte martelgevangenis van het regime van president Bashar al-Assad: al-Khattib in Damascus. Het is een uniek vonnis, omdat er voor het eerst sinds het begin van de oorlog in Syrië, een oordeel wordt geveld over misdaden die tijdens deze oorlog door het Assad-regime zijn gepleegd.
Nieuwsuur sprak over de rechtszaak met Wassim Mukdad, een Syrische arts en muzikant die werd gemarteld in Al-Khattib, en Joumana Seif, mensenrechtenadvocate uit Syrië van wie meerdere familieleden in Assads gevangenissen zijn verdwenen.
In september 2011 loopt Mukdad (35) met vrienden op straat in een voorstad van Damascus, op zoek naar een anti-regeringsdemonstratie om zich bij aan te sluiten, als geheim agenten hem oppakken. Hij wordt geblinddoekt in een bus gegooid. Al op weg naar Al-Khattib beginnen de folteringen. De agenten slaan hem en steken zijn haar in brand. Om het smeulende vuur uit te maken, plast een van de geheim agenten over hem heen.
Ze wilden me helemaal niet veroordelen, ze wilden me gewoon martelen.
Vijf dagen zit Mukdad in Al-Khattib, daarna nog twaalf dagen in een andere gevangenis. "Het was de hel. We zaten met 87 man in een kamer van iets meer dan twintig vierkante meter. Om te slapen lagen we als sardientjes opgestapeld. We werden gewoon aangestampt om meer ruimte te maken."
Tijdens verhoren moet hij geblinddoekt op zijn buik liggen, met zijn voetzolen omhoog. "Elke keer als ik een antwoord gaf dat ze niet beviel, werd ik met buizen of een plastic slang geslagen: op m'n voetzolen, m'n enkels, m'n benen."
Mukdad verzwijgt voor zijn folteraars dat hij muzikant is. "Ik hield m'n handen gekruist onder mijn buik. Dat was mijn persoonlijke daad van verzet. Zolang mijn handen ongeschonden blijven, kunnen ze slaan wat ze willen, breken zullen ze me niet."
Pas aan het einde van zijn detentie hoort hij waarvan hij wordt beschuldigd: het deelnemen aan een demonstratie tijdens een uitgaansverbod. Tot een proces komt het niet. "Ze wilden me helemaal niet veroordelen, ze wilden me gewoon martelen. Het gaat erom angst te zaaien. Angst onder de bevolking."
In 2014 vlucht Mukdad naar Duitsland. Afgelopen jaar getuigde hij tegen Anwar R. "Dat was pijnlijk, omdat al die verschrikkelijke herinneringen weer naar boven kwamen. Maar toen ik hem in de ogen keek, werd me duidelijk waar ik het voor deed. Het gaat niet om hem persoonlijk. Het gaat om het hele systeem van Assad, het systematische martelen, waaraan hij heeft meegedaan."
In de afgelopen tien jaar zijn volgens niet-gouvernementele organisaties bijna honderdduizend Syrische burgers in staatsgevangenissen gemarteld of gewoonweg verdwenen. Ook nu zitten nog tienduizenden vast. Mensenrechtenadvocate Joumana Seif (51) vertelt over haar vader, zakenman en oppositieleider, die ruim vijf jaar in de gevangenis zat, "opgepakt omdat hij kritische vragen stelde". En ze vertelt over haar oom die op z'n 26ste verdween en nooit meer terugkwam en haar neef die maandenlang vastzat en "er daarna nooit een woord over gesproken heeft".
Ze vindt het belangrijk dat in Koblenz duidelijk wordt dat marteling en de angst daarvoor twee van de belangrijkste pijlers zijn onder het regime van Bashar al-Assad. "Het is de reden waarom dit criminele regime zo lang aan de macht kan blijven", zegt Seif met woede in haar stem. "Het martelen begon niet pas in 2011, met de revolutie, maar gebeurde ook al onder het regime van zijn vader, Hafez al-Assad. Ook toen al leefden we in angst om opgepakt te worden."
Seif heeft meerdere getuigen in het Koblenz-proces voorbereid en begeleid. "Het is voor hen ontzettend belangrijk dat ze hun verhaal kunnen doen, dat er naar ze geluisterd wordt, dat deze misdaden zichtbaar worden voor de hele wereld. Maar het is ook belangrijk voor alle Syriërs om te zien dat er na tien jaar zonder hulp van buitenaf, geen gerechtigheid via de VN, er nu voor het eerst iemand naar ze luistert."
Ook juridisch gezien is het volgens advocate Seif van groot belang dat alle getuigenissen, maar ook documenten en foto's, door een rechtbank worden beoordeeld. In meerdere Europese landen worden zaken tegen Assad voorbereid, ook tegen grotere vissen dan nu in Koblenz terecht staan. "Die rechtszaken kunnen hierop voortborduren. Het bewijs hoeft dan niet opnieuw te worden geleverd. Dit is nog maar het begin."
