Amper twee weken is hij president, Joe Biden. En na alle opwinding, dag na dag, in en om Washington, lijkt het er ineens rustig. Na vier jaar lang het America first-beleid van president Donald Trump, heeft Biden andere plannen. Ook voor het Midden-Oosten. Maar volgens Midden-Oostenexpert Kim Ghattas, zal dat nog een zware dobber worden.
Het is een puzzel die elke nieuwe president in de boedel aantreft: het soms ingewikkelde netwerk aan vriend- en vijandschappen in het Midden-Oosten. Onder Trump was het nog betrekkelijk overzichtelijk. Saoedi-Arabië was de vriend, Iran de vijand.
Averechts effect
Trump trok zich terug uit de deal met Iran en wilde het land hard raken en deed dat met liquidatie van de Iraanse generaal Qassem Soleimani - een van de machtigste mannen in het Midden-Oosten. Maar het effect was averechts, het conflict escaleerde en niet eerder zat Iran dichter bij een bom.
De nieuwe Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Anthony Blinken: "De tijd die Iran nodig heeft om de grondstof voor één bom te produceren, is gedaald van meer dan een jaar tijdens de Irandeal, naar drie of vier maanden. Dat zien we op basis van openbare rapporten."
Iran gedijt op z'n vijandschap jegens de VS.
Journalist en schrijver Kim Ghattas, Midden-Oostenexpert: "Het Midden-Oosten is in veel opzichten in de afgelopen vier jaar veranderd. Positief zijn de vredesovereenkomsten tussen Israël en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Bahrein. De overeenkomst, tot stand gebracht door de VS, normaliseert de betrekkingen tussen de VAE en Israël."
Maar het omarmen door Trump van dictators en autocraten, als de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, Abdel Fattah al-Sisi in Egypte tot Mohammed bin Salman van Saoedi-Arabië, is slecht voor de regio, zegt ze. "Voor de mensen daar en voor gerechtigheid."
Vijandschap
De regering-Biden zegt uiteindelijk te willen terugkeren naar een deal met Iran, mits het land zich aan de eerder gemaakte afspraken houdt. Iran gaat inmiddels gebukt onder zware economische sancties, maar kaatst de bal terug. "De bal ligt nu bij de VS en Washington. Als zij aan hun verplichtingen voldoen zullen wij ook aan de onze voldoen", heeft de Iraanse president Hassan Rouhani gezegd.
"Iran gedijt op z'n vijandschap jegens de VS. Dat is deels de bestaansreden van de Islamitische Republiek. En dan is er nog het feitelijke probleem dat er in Iran presidentsverkiezingen zijn in de zomer van 2021. Tot die achter de rug zijn, voorzie ik geen vooruitgang in welk gesprek dan ook tussen de VS en Iran", zegt Ghattas.
Moord
Er is nog een factor die een nieuwe deal met Iran bemoeilijkt: Israël, dat afgelopen jaar na Amerikaanse bemiddeling vredesakkoorden sloot met een aantal Golfstaten. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die Biden al veertig jaar kent, kijkt uit naar de hernieuwde samenwerking met Biden. Maar hij weet ook dat die vriendschap weinig garanties biedt en dus zocht hij nieuwe vrienden.
"Dat gaat over het samenstellen van een kamp tegen Iran dat onafhankelijk van de VS kan handelen. Want het is nu een sterk blok: Israël, de VAE, Bahrein, en achter de schermen Saoedi-Arabië", zegt Ghattas.
Kan Israël het de Biden-regering moeilijk maken om weer met Iran in gesprek te gaan? "Ja, en dat hebben ze in zekere mate ook geprobeerd met de moord op de kernwetenschapper en militair Mohsen Fakhrizadeh, de belangrijkste man achter het Iraanse atoomprogramma. Dat maakt het gesprek moeilijker."
Maar Netanyahu houdt niet van risico's, zegt de journalist. "Ik denk niet dat hij bevel zal geven voor een aanval op Iran die verder gaat dan sabotage of de moord op een wetenschapper."
Saoedi's ter verantwoording roepen
En dan is er nog de grote rivaal van Iran, Saoedi-Arabië, dat goede persoonlijke relaties met de familie-Trump opbouwde. Zo goed dat het in binnen- en buitenland geen strobreed in de weg werd gelegd. De Saoedies zullen een bondgenoot van Amerika blijven, maar met de kritiekloze houding van Washington lijkt het voorbij.
"Geen radicale omslag, maar sommige dingen zullen niet meer kunnen", verwacht Ghattas. "De Amerikaanse steun aan de Saoedi's bij de oorlog in Jemen zal stoppen. En De Biden-regering laat al doorschemeren dat het een manier wil bedenken om de Saoedi's ter verantwoording te roepen voor de moord op Jamal Khashoggi."
"Alles ligt weer op tafel. Het zal niet zozeer vijandiger worden maar veel lastiger voor de Saoedi's om er ongeschonden uit te komen. Ook omdat ze vol hebben ingezet op de Trump-regering en hun persoonlijke band. Ze hebben te weinig relaties opgebouwd in het Amerikaanse Congres."
