In een noodvaart wordt op tientallen plekken in de wereld hard gewerkt aan de ontwikkeling van een coronavaccin. De wereld kijkt mee, de druk om snel een vaccin af te ronden is hoog. De farmaceuten willen dat overheden garant staan als bij onverwachte bijwerkingen claims worden ingediend.
Dat is hoogst ongebruikelijk. Normaal gesproken worden claims bij schade gezien als een ondernemersrisico, dat bij de fabrikant van een vaccin blijft. Die brengt het immers op de markt. "Het is een commerciële partij", zegt emeritus hoogleraar klinische farmacologie Adam Cohen. "Als iemand door de schuld van de fabrikant schade ondervindt, zal de fabrikant moeten betalen."
Dat is het geval in normale tijden. In dit geval is het "absoluut begrijpelijk" dat de overheid zo'n stap neemt. De druk vanuit de maatschappij om snel de ontwikkeling af te ronden is hoog. Hoewel er in de race om het vaccin wordt door de meeste producenten streng wordt toegezien op veiligheid en werkzaamheid, duurt de ontwikkeling normaal gesproken wel jaren. Die tijd, die normaal gesproken gebruikt wordt om te kijken naar eventuele langetermijneffecten, is er nu niet.
Ondanks de haastige ontwikkeling hoeven we volgens de hoogleraar farmacologie niet bang te zijn voor nadelige effecten. "Vaccineren is niet anders dan zorgen dat mensen op een beheerste manier de infectie krijgen, waarna het lichaam wordt aangemoedigd op het virus te detecteren en het afweersysteem aan te zetten", legt Cohen uit.
Verschillende soorten bijwerkingen
Er gebeuren maar weinig ongelukken met vaccins, zegt Cohen. "Bij medicijnen kan de werking van het systeem in het lichaam soms heel plotseling en ingrijpend veranderd worden. Vaccins geven doorgaans minder bijwerkingen, al zijn ze wel ingewikkelder."
Zo zijn er mensen die na de toediening van een vaccin koorts krijgen of zich grieperig voelen. Die lopen doorgaans geen blijvende schade op. Er zijn ook nog mensen die zeldzame allergische reacties krijgen die wel gevaarlijk zijn, maar goed te behandelen. Bij echt zeldzame bijwerkingen, zoals een ontsteking in de zenuwbanen, is de kans slechts 1 op de 100.000 of miljoen dat het voorkomt. "Maar als we echt veel mensen gaan vaccineren, zul je ook dat verschijnsel zien", zegt Cohen.
Dan is er nog een groep die het erg lastig maakt. "Dat zijn de mensen die de middag na de vaccinatie iets ernstigs krijgen, zoals een hart- of herseninfarct. Ze hadden dat waarschijnlijk ook gekregen zonder vaccin, maar als het je precies dan overkomt ga je een verband zien", zegt Cohen.
Dat is precies waarom fabrikanten willen dat overheden zich garant stellen voor eventuele claims. "De populatie die dit vaccin zal krijgen is zó enorm dat dit soort dingen vaker gezien zullen worden. Maar is er een verband? Dat is maar de vraag. De fabrikant wordt in ieder geval beschermd."
'Bescherm burger én bedrijven'
Op dat punt is Cohen kritisch. "Het is begrijpelijk dat overheden de bedrijven helpen, maar ze moeten tegelijkertijd zorgen dat burgers goed beschermd zijn. Als iemand schade overhoudt, zou dat snel en goed geregeld moeten worden", zegt hij. De farmacoloog vindt dat de Nederlandse overheid of de EU een duidelijk loket moet openen waar mensen met klachten of schade zich kunnen melden, om te voorkomen dat burgers in slepende procedures met farmaceuten belanden.
Daarnaast moet het hele vaccinatieproces vooraf worden gegaan met een eerlijke voorlichtingscampagne over vaccinaties. "Een vaccin is er binnen een paar maanden, en mensen horen nu dat het veilig is. Dat is ook zo, maar nooit 100 procent", zegt Cohen. "Het is en blijft veel veiliger dan niets doen en dat moet heel helder gecommuniceerd worden."