Op 1 juni gaan veel musea in Nederland weer open. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Bruiklenen, kunstwerken die musea over de hele wereld onderling aan elkaar uitlenen, zitten door de lockdowns vast. De kunst kan geen kant op.
Wereldwijd zijn kunsttransporten gestrand. Exposities staan hierdoor in de wacht en belangrijke stukken uit collecties ontbreken. Vaak is de uitleenplanning voor de komende jaren doorkruist. Hoe lossen musea deze internationale puzzel op?
Kluwen wol
"Het was inderdaad een van de grootste puzzelstukken toen we dichtgingen", vertelt Benno Tempel, directeur van het Kunstmuseum Den Haag, in een zaal met Mondriaanschilderijen. Het museum is stil en leeg, kwetsbare kunstwerken zijn zorgvuldig afgedekt met doeken en hier en daar staan dozen.
"We hadden al twee jaar samengewerkt met het Reina Sofia Museum in Madrid aan een tentoonstelling in mei over de vroege Mondriaan. Maar Spanje is nog veel harder geraakt dan Nederland en alles ging daar eerder dicht. Ze wilden de tentoonstelling meteen uitstellen naar komend najaar, alleen is er dan ook een grote Mondriaan-tentoonstelling in Dublin waarvoor we deze bruiklenen hebben beloofd."
Om het nog ingewikkelder te maken zou het Museum of Modern Art in New York (MoMa) eveneens Mondriaans leveren aan Madrid, maar ook dit museum heeft komend najaar andere verplichtingen. Zo blijft de geplande Mondriaanexpositie in Spanje incompleet. Tempel: "Het bruikleenverkeer is een kluwen wol geworden die bijna niet meer te ontwarren is."
Lege plekken
Het is een probleem waar musea wereldwijd mee te maken hebben. Hoe kostbaarder een kunstwerk, hoe langer van tevoren musea het hebben gereserveerd. Maar de grenzen zitten zicht en planningen lopen vast.
Tempel heeft nog veel meer voorbeelden. Zo hangt zijn veelgevraagde schilderij La Rivolta van Luigi Russsolo momenteel muurvast in het gesloten MoMa. De aangevraagde verlenging botst weer met een reservering van hetzelfde populaire werk door het Reina Sofia in Madrid, voor precies diezelfde periode.
Ook kleinere musea als Huis Doorn, het voormalige woonhuis van de Duitse keizer Wilhelm II in ballingschap, worstelen met de bruikleenpuzzel. "Onze expositie over de Nederlandse luchtvaartpionier Anthony Fokker zou in april aflopen, en een deel van de bruikleengevers wil hun stukken nu terugzien", zegt directeur Herman Sietsma.
Sietsma wijst op dozen en verpakte objecten, terwijl hij langs schaalmodellen van vrolijk gekleurde Fokker-vliegtuigen wandelt. "De verschillende bruiklenen uit Nederland, België, Duitsland en Frankrijk staan hier klaar voor terugzending zodra dat weer mogelijk is. Als wij op 4 juni weer open gaan betekent het dus wel dat we een verlengde expositie hebben met lege plekken."
Het allermooiste Delfts Blauw staat ingepakt in Engeland. Het is wachten of het ooit nog hier komt.
Bruiklenen worden altijd voorzien van een contract waarin data, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid worden omschreven, omdat het vaak gaat om kostbare museale stukken. "Maar we kunnen bepaalde stukken nu niet teruggeven omdat ze bijvoorbeeld de grens over moeten", zegt Sietsma. "De coronahobbel zit ons nogal dwars. De bruikleenplanning is bruusk doorbroken."
Ingepakt Delfts Blauw
"Dit is wel heel dramatisch", zegt directeur Tempel tussen de lege spiegelvitrines en grote verhuiskisten in het Haagse Kunstmuseum. Een net aangekochte Delfts Blauwe bloemenpiramide ligt in losse onderdelen op een tafel. Ernaast staat een eenzaam schoonmaakkarretje waar een sierlijke plumeau uit steekt, bedoeld om de lege vitrines weer te laten blinken.
"Het zou eigenlijk het mooiste zaaltje moeten zijn van onze tentoonstelling met Delfts Blauw uit de hele wereld, met als hoogtepunt de Royal Collection uit Londen, het allermooiste wat er is op dit gebied. Precies op sluitingsdatum 13 maart zou dat transport naar Den Haag komen. Die stukken staan nog steeds ingepakt in een grote opslag in Engeland. Nu is het wachten of ze ooit kunnen komen."
De meeste musea gaan morgen, 1 juni, weer open. Museum Huis Doorn heropent op 4 juni.
