Als je zwerfafval eenmaal opraapt, kun je aan de gang blijven. Dat weet Merijn Tinga als geen ander. "Je kunt eigenlijk nergens meer naartoe zonder dat je dat plastic afval ziet. En het gaat dus nooit meer weg. Kijk maar naar de plastic soep in de zee"
Tinga is bioloog en surfer. Twee jaar geleden bood hij 55.000 handtekeningen aan in de Tweede Kamer. Hij deed hiermee via een zogeheten petitiemotie een oproep om statiegeld op plastic flesjes uit te breiden. De Kamer nam die motie zonder stemming aan. Sindsdien staat hij bekend als de 'Plastic Soup Surfer'.
Afgelopen maand verscheen de voorpublicatie van staatssecretaris Stientje van Veldhoven waarin ze de motie heeft verwerkt. "Zwerfafval is slecht voor het milieu en slecht voor ons humeur", aldus Van Veldhoven. "We kennen allemaal de beelden: de berm vol zwerfafval in Nederland, het strand van Bali vol flesjes, dieren vol plastic in de oceanen. Dat moet ophouden."
Gemengde gevoelens
De staatssecretaris beschrijft in de voorpublicatie dat het bedrijfsleven vóór 2021 moet zorgen dat kleine flesjes van plastic met 70 tot 90 procent zijn teruggedrongen uit het zwerfafval. Daarnaast moeten ze voor datzelfde jaar 90 procent van de flesjes recyclen. Lukt dit niet, dan belast de overheid plastic flesjes met statiegeld.
Tinga is blij dat hij als bioloog invloed heeft weten te krijgen op het beleid om zwerfafval tegen te gaan, maar kijkt met gemengde gevoelens naar het voorstel van de staatssecretaris. "In de motie die was aangenomen stond eigenlijk: 90 procent minder zwerfflesjes. Dat is nu 20 procent minder in het huidige voorstel. Het bedrijfsleven heeft toch de kans gekregen om die doelstelling terug te schroeven."
Kijk hieronder naar een reportage waarin Nieuwsuur blootlegt hoe vrijwillige afspraken met het bedrijfsleven, zonder handhaving, tot nu toe hebben gewerkt:
Statiegeld is al lange tijd een slepend dossier in Nederland. De milieubeweging staat erom te springen, het bedrijfsleven gruwt ervan. Cees de Mol van Otterloo is directeur van het Afvalfonds. Hij vertegenwoordigt het verpakkende bedrijfsleven en legt uit wat het bezwaar is. "Dat heeft te maken met de kosten in relatie tot wat het oplevert. Wij denken dat je met andere methoden het zwerfafval kunt oplossen tegen lagere kosten."
Bovendien denkt De Mol van Otterloo dat statiegeld mensen niet stopt hun flesjes in de natuur te dumpen. "Als je die op zo'n manier dumpt, heb je een gaatje in je hoofd. Zo iemand gaat daar niet mee stoppen als er een kwartje of een dubbeltje statiegeld op zit. Je moet je dus afvragen of zo'n maatregel zin heeft."
Financiële prikkel
Toch blijkt uit onderzoek iets anders. Ervaring in het buitenland leert dat statiegeld 70 tot 90 procent reductie van zwerfafval oplevert. Adviesbureau CE Delft keek ook naar het effect van statiegeld en dat effect bleek positief.
"Als we bovendien de doelstelling willen halen om uiteindelijk 90 procent van onze flesjes te recyclen, heb je echt statiegeld nodig. Anders is het vrijwel onmogelijk", aldus Geert Bergsma. De onderzoeker legt uit dat juist de financiële prikkel ervoor zorgt dat mensen de flesjes inleveren. "Mensen denken daardoor: deze fles heeft waarde als ik het terugbreng."
Supermarkten zijn bang dat ze straks niet meer als winkel worden gezien maar als een plek waar al dat gerecyclede materiaal naartoe moet.
In het voorstel van staatssecretaris Van Veldhoven zijn blikjes niet opgenomen. Terwijl deze twee keer meer worden verkocht dan plastic flesjes, en ook twee keer meer terug te zien zijn in het zwerfafval. Onderzoeker Bergsma vertelt dat in tegenstelling tot Nederland in het buitenland op veel plekken systemen zijn voor flesjes én blikjes.
In de motie van Tinga ging het niet om blikjes. Toch zou hij graag zien dat statiegeld ook zou gelden voor blik omdat deze nog meer terug te zien zijn in het zwerfafval. "De businesscase werkt het best als er ook blik aan toegevoegd wordt. Maar daar zijn de supermarkten tegen. Daarom is er nu niet voldoende draagkracht binnen de coalitie van supermarkten en frisdrankverkopers om die blikjes ook mee te nemen."
Inzamelen
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zou wel statiegeld willen op blikjes, ook omdat "juist gemeenten veel geld kwijt zijn aan zwerfafval". Zij vragen daarom de Tweede Kamer om de wettelijke basis voor het statiegeld te verbreden naar blikjes.
Supermarktketen Albert Heijn ziet dat liever niet gebeuren. "Ik hoop dat het ons lukt de komende jaren dit zonder statiegeld op te lossen", zegt Anita Scholten op Reimer van Albert Heijn. "Het is vrij ingewikkeld en een hele organisatie om al die flesjes straks in te gaan zamelen."
Tinga denkt dat supermarkten huiverig zijn om een andere reden, en dat ligt aan de statiegeldinfrastructuur die al bij deze bedrijven is ingericht. "Door zich open te stellen voor dat afval - dat terugbrengen van die flesjes - denken ze dat het een glijdende schaal wordt. Supermarkten zijn bang dat ze straks niet meer als winkel worden gezien maar als een plek waar al dat gerecyclede materiaal naartoe moet."
