Je wilt graag op vakantie naar een ver land, maar je vindt het milieu ook belangrijk. Die tegenstelling zal de meesten van ons niet vreemd zijn. Toch lijkt de eerste gedachte vaak te winnen, want we vliegen er met z'n allen op los. Hoe werkt dat in ons hoofd?
Verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen legt het uit. "Die twee gedachten - vliegen en milieu - gaan niet samen, dus dat geeft een beetje spanning in je hoofd. Cognitieve dissonantie heet dat in de psychologie. En van dat onplezierige gevoel wil je zo snel mogelijk af."
Je kunt besluiten om niet meer te vliegen, maar het is makkelijker om het voor jezelf goed te praten, zegt Tertoolen. "Ach, het valt allemaal wel mee met het milieu, vliegtuigen worden steeds schoner, iedereen doet het. Op die manier koop je je eigen geweten af."
'Wel alle stekkers uit de muur getrokken'
Ook sussen mensen hun geweten door gedrag tegen elkaar weg te strepen, zegt Tertoolen. "Ze gaan dan wel op vliegvakantie, maar hebben bijvoorbeeld ook zonnepanelen op hun dak. Dus zijn ze toch hartstikke goed bezig, zo werkt dat een beetje in ons hoofd."
Reizigers op Schiphol vandaag lijken diezelfde methode te hanteren. Van 'ik heb wel netjes alle stekkers uit de muur getrokken' tot 'in het dagelijks leven ga ik altijd met het openbaar vervoer' hoort onze verslaggever van verschillende vakantiegangers.
Schiphol beleeft ondertussen de drukste dag ooit, met bijna een kwart miljoen passagiers. Deze zomervakantie krijgt de luchthaven in totaal 12,7 miljoen reizigers te verwerken: een stijging van 2,4 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.
Hoewel vliegen de meest vervuilende manier van reizen is, blijven we het dus (in toenemende mate) doen. Campagnes die mensen op andere gedachten moeten brengen, werken volgens de verkeerspsycholoog niet. "Sterker nog: ze werken zelfs averechts. Mensen gaan voor zichzelf redenen bedenken om toch bepaald gedrag te kunnen vertonen."
Tertoolen deed zelf in het verleden onderzoek naar campagnes als 'Een beter milieu begint bij jezelf' en 'De auto kan best een dagje zonder u'. "Die leverden niks op. Mensen die zich wel bekommerden om het milieu maar ook graag autoreden, gingen niet minder autorijden maar gingen wel denken: ach, die auto's vervuilen eigenlijk niet zoveel."
Ik ben net terug van een vliegreis naar IJsland, dus ik ben niet veel beter dan de rest.
Wat werkt dan wel? Belonen of straffen, volgens Tertoolen. "Het moet individueel voordeel opleveren. Mensen schaffen bijvoorbeeld wel zonnepanelen aan als ze denken dat het geld oplevert. En als het om vliegen gaat, zou je dat van bovenaf kunnen reguleren met een vliegtaks of iets dergelijks."
Zelf is de psycholoog net terug van een vliegreis naar IJsland. "Dus ik ben niet veel beter dan de rest, we zijn allemaal schuldig. Maar ik rijd heel weinig auto, zit veel op de fiets en gebruik het ov om op mijn werk te komen. Dus daar kan ik mijn geweten weer mee schoon praten."
