Veel Chinezen regelen hun hele leven via apps op hun telefoon. Ze betalen er hun ontbijtje mee, huren een fiets of pakken het openbaar vervoer. Maar stel je nu eens voor dat al die handelingen ook worden beoordeeld met een cijfer. In China is die realiteit niet meer zo ver weg.
De regering wil in 2020 een sociaal kredietsysteem invoeren voor alle 1,3 miljard Chinezen. Ze krijgen daarin plus- en minpunten toegewezen voor hun kredietachtergrond, het nakomen van contracten, maar ook voor hun gedrag en hun vriendschappen.
China vindt het systeem noodzakelijk omdat het land geen kredietsysteem heeft om achtergrondchecks te doen. Critici zeggen dat de grip van de overheid op de Chinese bevolking sciencefictionachtige proporties krijgt.
Vreselijke gevolgen
"Toen ik een jaar geleden voor het eerst over dit systeem hoorde, moest ik meteen aan de Amerikaanse tv-serie Black Mirror denken", zegt Wang Guanxiong, een populaire kritische blogger en vlogger. In een aflevering komt een puntensysteem aan bod dat directe invloed heeft op het leven van de hoofdpersoon.
"Een vrouw is onderweg naar een bruiloft en wanneer haar vlucht wordt geannuleerd, wordt ze heel erg boos op het luchthavenpersoneel. Daardoor worden er punten van haar sociale score afgetrokken en dat heeft vreselijke gevolgen voor de rest van haar leven. Daar lijkt het puntensysteem dat China nu wil invoeren veel op."
Het is nog niet duidelijk hoe het systeem er straks precies gaat uitzien. Er zijn wel al experimenten gedaan op lokaal niveau. Voor het vaststellen van de score kan de overheid gebruikmaken van big data, gegevens uit databases van bijvoorbeeld de politie, financiële instellingen en internetbedrijven.
De regering werkt samen met grote Chinese techbedrijven zoals webwinkel Alibaba en Tencent, eigenaar van berichtendienst WeChat. Zij beschikken over enorme hoeveelheden data van Chinese internetters. Het kredietsysteem dat Alibaba hanteert, zou als inspiratie dienen.
Volgens de laatste statistieken staan er ondertussen zo'n 7,5 miljoen mensen op de zwarte lijst.
Vanaf mei dit jaar worden Chinezen die een lage kredietscore hebben - omdat ze zich hebben misdragen in treinen en vliegtuigen - al geweigerd. Het gaat om overtredingen als zwartrijden en het veroorzaken van overlast. Die mensen komen op een zwarte lijst en kunnen simpelweg een jaar lang geen ticket meer kopen.
Volgens Rogier Creemers, China-kenner en big data-specialist, is de gang van zaken nogal schimmig. "Volgens de laatste statistieken staan er ondertussen zo'n 7,5 miljoen mensen op die zwarte lijst. Maar het is niet in alle gevallen duidelijk wanneer iemand op die lijst komt, of diegene dat zelf weet en hoe je er weer vanaf komt."
Volgens Creemers wil de Chinese regering dat mensen zich gedragen en de wet naleven. "Dit systeem gaat absoluut over sociale controle. Het is erop gericht om de visie van de Communistische Partij op 'netjes gedrag' heel duidelijk aan de man te brengen."
Wegrennen kan niet meer
De Chinese regering vindt zelf dat het goede redenen heeft voor het systeem. "In een groot land als China, zegt de regering, was het te makkelijk voor mensen om een misdrijf te plegen op de ene plek en vervolgens te verhuizen en daar verder te leven alsof er niets was gebeurd. Het idee achter dit systeem is dat je niet meer weg kunt rennen", zegt Creemers.
Professor Shi Xinzhong, die het sociaal kredietsysteem heeft bedacht, ziet het vooral als oplossing voor een land waarin tot nu toe helemaal geen controlemogelijkheden waren naar iemands financiële achtergrond. Als je daar bijvoorbeeld zakelijk mee in zee wilt, kun je straks zien of iemand zijn rekeningen wel op tijd betaalt.
Maar ook hij moet toegeven dat zijn systeem vooral handig is voor de Chinese regering. "De methodes van de overheid om informatie te vergaren zijn overal in vertakt. Of het nou gaat om de manier waarop de overheid de samenleving bestuurt, of de manier van zaken doen in het bedrijfsleven, of zelfs als een individu gewoon in zijn omgeving iemand iets goeds ziet doen, dan kan dat worden doorgegeven aan de kredietsysteemorganisatie."
Vooralsnog lijken weinig Chinezen zich zorgen te maken over de introductie van het systeem. Weinig mensen laten zich er openlijk over uit. Zelfs jongeren niet. Volgens blogger Wang Guanxiong ontbreekt het hen aan zelfcontrole. "Zij zien zeer waarschijnlijk alleen de voordelen van de nieuwste technologieën en niet de risico's."
