Het demonstratierecht staat onder druk. Het lukt gemeenten en politie bij demonstraties over maatschappelijk zeer controversiële onderwerpen zoals Zwarte Piet, Pegida en de komst van asielzoekerscentra, niet altijd het recht van demonstranten goed te beschermen. Dat concludeert de Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, in het rapport 'Demonstreren, een schurend grondrecht?'.
De Ombudsman maakt zich zorgen over de arrestaties van demonstranten. Arrestaties die uiteindelijk niet tot vervolging leiden, omdat de zaak wordt geseponeerd. Met de arrestaties is de demonstratie beperkt of afgebroken. "De demonstrant heeft dan terecht het gevoel: het moment om voor mijn mening uit te komen en te demonstreren, is kapot gemaakt."
Van Zutphen wil dat het Openbaar Ministerie dergelijke zaken altijd voor de rechter brengt, zodat die kan beoordelen of de aanhouding wel terecht was.
Gemeenten en politie schermen bij heikele onderwerpen soms te makkelijk met het belang van de openbare orde.
De overheid moet de demonstrant altijd faciliteren, stelt de Ombudsman. "Het is een grondrecht, geen gunst." Zo bepaalt de demonstrant naast de boodschap van zijn protest in principe ook de plaats en de route van de demonstratie. De politie moet er alles aan doen dit mogelijk te maken.
Ook als de demonstratie een tegendemonstratie uitroept. De demonstranten moeten immers gehoord kunnen worden door de partij waar zij tegen demonstreren. Als dit om extra politie-inzet vraagt, moet dat voor lief worden genomen, vindt de Ombudsman.
Alleen wanneer de demonstratie een gevaar voor de verkeersveiligheid of de gezondheid oplevert of er ernstige wanordelijkheden ontstaan, mag de demonstratie worden beperkt of in het uiterste geval zelfs verboden. Maar nu ziet de Ombudsman dat gemeenten en politie bij heikele onderwerpen soms te makkelijk schermen met het belang van de openbare orde.
Mega-rellen
"Belangen van inwoners en omstanders mogen op zichzelf niet leiden tot het beperken van een demonstratie. De wet biedt daar eenvoudigweg geen ruimte toe", zo schrijft hij in zijn rapport.
Bij enkele relschoppers onder de demonstranten is volgens de Nationale Ombudsman ook nog geen sprake van wanordelijkheden. "Dan moet het eerst echt zo uit de klauwen lopen, dat het niet meer in de hand te houden is. Bij mega-rellen bijvoorbeeld of bij de dreiging daarvan."
De Ombudsman ziet ook dat er te vaak ten onrechte beperkingen aan demonstraties worden gesteld. Zo worden gezichtsbeperkende kleding en stokken om spandoeken mee uit te rollen verboden. "Dit mag je niet op voorhand verbieden. Zeker niet categorisch."
