De onafhankelijkheid van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) is ernstig aangetast. Dat blijkt uit een uitgebreid onderzoek van Nieuwsuur. Het WODC heeft een grote invloed op het politieke beleid van Nederland. De politiek heeft jarenlang onderzoeken beïnvloed om uitkomsten te krijgen die het eigen gelijk van ministers en topambtenaren zouden moeten bewijzen.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid maakt voor onafhankelijk en objectief onderzoek vaak gebruik van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum. Dit WODC speelt een belangrijke rol in het overheidsbeleid, want ook al is het gevestigd in het ministerie, het heeft de reputatie van uiterst onafhankelijk instituut.
Rapporten van het WODC gelden in de Tweede Kamer praktisch als dé waarheid. Directe bemoeienis van de minister of zijn beleidsmedewerkers is uit den boze, zo staat zelfs in het protocol.
Dienstenopdrachten aan het WODC om formuleringen, uitkomsten, onderzoeksmethoden of veronderstellingen aan te passen of anderszins te veranderen, zijn niet mogelijk.
Maar nu blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur dat juist die onafhankelijkheid met voeten getreden is. Belangrijke besluiten, zoals over het coffeeshopbeleid in Nederland, blijken beïnvloed door politieke sturing op onderzoeken van het WODC. Ook het toezicht op WODC-onderzoeken ontsnapt niet aan politieke druk: de wetenschappelijke begeleidingscommissies zijn niet altijd zo objectief als zou moeten, zo blijkt uit interne stukken en e-mails.
Zo spreekt een WODC-onderzoekster en projectleider in een interne klacht over de sturende invloed van beleidsambtenaren op rapporten van het WODC. Ze heeft Nieuwsuur laten weten dat de klacht nog altijd staat.
In haar klacht schrijft de onderzoekster: "Ik werk al sinds 1981 in het beleidsonderzoek, maar zaken als onder druk van beleid en zelfs van je eigen directeur bevindingen weghalen uit rapporten of slechtere offertes kiezen boven betere, dat heb ik nog nooit meegemaakt."
Het document van zeven pagina's plus bijlagen is een opsomming van diverse vormen van beïnvloeding. Van directe invloed van het ministerie op onderzoeksrapporten op vraagstelling en onderzoeksmethoden, tot het woordelijk redigeren van teksten en zelfs het achteraf herschrijven van conclusies.
De onderzoekster beschrijft hoe de onafhankelijkheid onder druk kwam te staan. "Een lastig proces, waarbij vanuit de beleidsdirectie veel kritiek kwam en druk werd gezet om bevindingen aan te passen. De kritiek leek vooral ingegeven door eigen belangen."
De directe politieke invloed is verboden, maar lijkt voor beleidsambtenaren desondanks vanzelfsprekend. Ze mailen er gewoon over, blijkt uit intern mailverkeer. Zo stelt een beleidsambtenaar voor dat de WODC-onderzoekers direct en continu de politieke ambtelijke top op de hoogte moeten houden. En dat gebeurt.
De directeuren van de afdeling beleid gaan zich persoonlijk met tekst van de WODC-rapporten bemoeien. "Omdat dit dossier zó politiek gevoelig is", schrijft een van de ambtenaren. "Dan zal de minister zeker moeten gaan uitleggen wat er precies is bedoeld en hoe het zat."
Daarop wordt het rapport onder druk van beleidsmedewerkers aangepast. Maar dat gaat deze ambtenaren nog niet ver genoeg. Want zelfs als alle onafhankelijke wetenschappers het eens zijn en de eindconclusies vastliggen, grijpt de politieke afdeling Beleid opnieuw in."Wij kunnen met wat we nu hebben niet instemmen", stelt een topambtenaar vast in een mail aan de WODC-onderzoekers.
Hier worden gewoon conclusies drastisch herschreven.
De WODC-directeur zwicht voor de politieke druk. Hij herschrijft de conclusie van het WODC-rapport, zonder overleg met de wetenschappelijke begeleidingscommissie. En tegen de wil van de onderzoekers in.
"Dit gaat alle perken te buiten", zegt hoogleraar Algemene Rechtswetenschap Jan Brouwer. "Hier worden gewoon conclusies drastisch herschreven."
Ook de cultuur van beïnvloeding stuit Brouwer tegen de borst. "De openheid waarin in mails wordt toegegeven hoe wetenschappelijk onderzoek gemanipuleerd wordt, heeft mij zeer verbaasd. Dat er sturing plaatsvond, dat had ik wel gedacht, maar dat men zo ver is afgegleden dat men dit gewoon zwart op wit in mailtjes zet, ja dat heeft mij wel heel erg verbaasd."
Geen formeel onderzoek
"Het beleid is primair, is leidend, in plaats van wetenschappelijke maatstaven", zegt Hans van den Heuvel, emeritus hoogleraar Integriteit. Het gaat erom dat het beleid goed uit de verf moet komen, volgens de bedoelingen van de opdrachtgever, van het ministerie. En politiek: de minister of staatssecretaris moet zich geen bult kunnen vallen. Die moeten daardoor niet beschadigd raken."
De klacht dateert uit 2014. In 2016 belandde hij op het bureau van de secretaris-generaal, de hoogste ambtenaar op het ministerie van Justitie. Daarna werd in 2017 ook een vertrouwenspersoon ingeseind. Maar het ministerie van Justitie startte tot nu toe geen formeel onderzoek.
