Politici die elkaar de mooiste baantjes toeschuiven. Die in hoge posities in het bestuur of bedrijfsleven belanden en zo de macht in Nederland onderling verdelen. Je hoort het vaak en het schaadt het vertrouwen van de burger in de politiek. Maar gaat het ook zo?
Nieuwsuur en maandblad Vrij Nederland onderzoeken de komende maanden deze 'schaduwmacht' in Nederland. In dit eerste deel wordt de beruchte 'banencarrousel' onder de loep genomen. Worden politici na hun Haagse carrière beloond met een mooie baan elders?
Om antwoord op die vraag te krijgen heeft de Universiteit van Amsterdam voor ons onderzocht welke banen Nederlandse parlementariërs hebben gehad voordat ze in het parlement kwamen. En welke banen ze daarna kregen.
Kartelpartijen
Volgens Thierry Baudet, leider van Forum voor Democratie, wordt Nederland bestuurd door een kleine kliek mensen die het inhoudelijk volledig met elkaar eens zijn. "Zij zijn afkomstig van de kartelpartijen. De partijen die sinds jaar en dag in Nederland de regering vormen."
En die mensen nemen de sleutelposities in, zegt Baudet. "Overal hebben ze greep op de banen die in Nederland uiteindelijk het landsbestuur uitmaken. De mensen die loyaal blijven aan de partijen zullen altijd weer ergens een baantje krijgen."
Volgens critici zoals Baudet verdelen de traditionele partijen als VVD, CDA, en PvdA onderling de belangrijke bestuurlijke functies in Nederland. Nieuwsuur en Vrij Nederland vroegen onderzoeker Joost Berkhout van de Universiteit van Amsterdam dit te onderzoeken.
Berkhout nam 1500 politici onder de loep: alle leden van de Tweede Kamer sinds de Tweede Wereldoorlog. Welke achtergrond hebben zij? Waar hebben ze eerder gewerkt? Komen ze uit het bedrijfsleven, zijn het ambtenaren of juist juristen?
De achtergrond van politici blijkt te zijn zoals velen verwachten: VVD- en PVV-politici komen vooral uit het bedrijfsleven, ambtenaren komen vaak bij de PvdA terecht, wetenschappers vind je bij D66 en GroenLinks.
Het maakt veel uit of jouw partij in de regering zit of niet voor de verdere carrièrekansen die je hebt.
En waar gaan oud-politici naartoe? Maken ze daadwerkelijk promotie na hun lidmaatschap van de Tweede Kamer? Dat blijkt zo te zijn, vooral als een politicus uit een van de regeringsfracties komt, zo laat het onderzoek van Berkhout zien.
Van oud-PvdA-Kamerleden krijgt 47 procent een hoge bestuurlijke functie. Bij het CDA is dat ruim 59 procent. De VVD-politicus heeft de beste kansen: 67 procent maakt een carrièresprong.
"Dat zegt wel dat bestuurderspartijen ook een bestuurdersbonus hebben op een bepaalde manier. Het maakt veel uit of jouw partij in de regering zit of niet", zegt Berkhout over de carrièrekansen van politici.
Zetel inruilen voor een betere functie
Zo maakten in het nieuwe kabinet Rutte III wethouders de stap naar het ministerschap, Kamerleden promoveerden naar het kabinet en straks maken de meesten een goede kans om burgemeester of eurocommissaris te worden .
Kamerleden ruilen hun zetel in de Tweede Kamer regelmatig in voor een betere functie. Ze worden ergens commissaris of gaan naar het bedrijfsleven.
De SP noemt dat een typisch voorbeeld van schaduwmacht. "Politieke partijen snappen heel goed dat de macht niet alleen hier zit. En daarom zie je ook steeds vaker dat politici geparachuteerd worden in belangrijke functies", zegt SP-Kamerlid Ronald van Raak.
Jan Schinkelshoek was jarenlang een bijzonder invloedrijke man in Den Haag. Hij was binnen de CDA-fractie de man van de benoemingen. Wie burgemeester wilde worden, moest bij Schinkelshoek zijn.
"De benoemingencommissie keek of we de goede mensen op de goede plekken konden krijgen." Maar van achterkamertjes was volgens hem geen sprake. "Dat gebeurde in betrekkelijke openheid." Bovendien werkt het volgens hem tegenwoordig heel anders.
"Dat partijkartel, zoals sommigen dat noemen, is echt verkruimeld. Politieke partijen zouden het misschien wel willen, maar ze hebben allang niet meer de macht om de baantjes te verdelen, zoals sommigen dat graag willen doen voorstellen."
Onderzoeksbureau I&O Research legde een representatieve groep kiezers de volgende stelling voor: politieke partijen schuiven hun eigen mensen de mooiste banen toe. Meer dan de helft van de kiezers (57 procent) geeft aan zich hieraan te ergeren.
"Zes op de tien kiezers hebben het idee dat de partijen onderling de macht verdelen en vooral dat ze nieuwkomers niet toelaten op de politieke markt. En dat schaadt het vertrouwen in de politiek", zegt Peter Kanne van I&O Research.
Ruim een kwart (27 procent) van de Nederlanders zegt geen vertrouwen meer te hebben in de politiek. Volgens Kanne hebben de grote partijen dat aan zichzelf te danken. "Door de macht bij zich te houden creëren ze zoveel ergernis en wantrouwen dat kiezers overstappen naar andere partijen."
Naarstig op zoek naar een nieuwe functie
Maar komt elk Kamerlid echt zo goed terecht als veel mensen denken? De meeste oud-politici zijn niet of nauwelijks aan een baan te helpen. Zo is oud-PvdA Kamerlid Lutz Jacobi naarstig op zoek naar een nieuwe bestuurlijke functie.
Ze werkt nu tijdelijk bij een bedrijf dat ongedierte bestrijdt. Ze pakt alles aan wat langs komt. "Ik vind eigenlijk alle soorten werk leuk. Burgemeester worden? Mensen zeggen wel vaak dat ik daar geschikt voor ben. Tja, wie weet hè."
Kijk hieronder de eerste reportage terug zoals ze zijn uitgezonden in Nieuwsuur.
