Het aantal rechtszaken waarbij een rechter een overtreder van de softdrugswet wel schuldig verklaart maar geen straf oplegt, is gestegen van 15 in 2011, naar 25 in 2012 en naar 45 in 2013. Dat blijkt uit cijfers van de Raad voor de Rechtspraak, die Nieuwsuur heeft opgevraagd.
Het gaat in bijna alle gevallen om wiettelers en coffeeshophouders die zich aan alle belasting- en veiligheidsregels hielden en er goede bedrijfsvoering op nahielden, maar te grote voorraden hadden of zich met teelt bezighielden, wat strafbaar is. De rechter beslist dus steeds vaker dat deze mensen zich "tijdens het overtreden van de wet, aan alle wetten hebben gehouden", en dat een straf daarom niet juist zou zijn.
Juristen zien een trend: rechters geven hiermee een signaal af dat zij steeds slechter kunnen leven met een beleid dat het verbruik en de verkoop van softdrugs gelegaliseerd en gereguleerd heeft, maar de teelt en het hebben van een voorraad nog strafbaar stelt.
Rechters zitten na veertig jaar coffeeshop-experiment echt in een spagaat.
'Niet meer maatschappelijk verantwoord'
Hoogleraar rechtswetenschap Jan Brouwer vindt de cijfers opvallend. "Ik had dit niet verwacht. Ik had echt niet gedacht dat rechters al zo ver waren." Wel denkt hij er een verklaring voor te hebben. "Rechters zitten na al die jaren echt in een spagaat. Inmiddels zien ze wel in: wij zitten hier de wet toe te passen, terwijl we dat eigenlijk niet meer maatschappelijk verantwoord achten."
"Het kan zijn dat je een coffeeshop sluit en de week erna te maken met ontslagaanvragen. Als je als rechter vindt dat die sluiting op onterechte gronden plaatsvindt, dan begint dat op een gegeven moment te wringen", zegt Brouwer.
'Verantwoorde' wietteelt niet bestraft
De paradox in het Nederlandse gedoogbeleid is op een gegeven moment niet meer vol te houden, zegt Brouwer. "Dat zie je ook terug in de overwegingen van de rechter. Hoe kun je een coffeeshop commercieel exploiteren, met personeel in dienst, terwijl je de eis stelt dat je maar 500 gram op voorraad hebt. Dat is niet vol te houden."
In oktober kreeg een rechtszaak van een stel uit Bierum veel aandacht. De rechter veroordeelde de man en de vrouw wel voor hennepteelt, maar gaf ze geen straf. De manier waarop ze telen is in lijn met het gedoogbeleid. Zo tapten ze niet illegaal stroom af en gaven ze hun inkomsten uit de hennepteelt op aan de Belastingdienst. Het stel pleit al jarenlang voor legalisering van de teelt, zodat die uit de criminaliteit kan verdwijnen.
Je kan niet een coffeeshop runnen met maar 500 gram hasj. Je hebt een externe voorraad nodig.
'Onze werkwijze was transparant'
Nieuwsuur spreekt met twee anonieme coffeeshophouders. Ze zitten al 25 jaar in het vak. In de winkel hebben ze altijd 500 gram hasj op voorraad, de toegestane hoeveelheid. Maar dat is eigenlijk veel te weinig, daarom hebben de twee ook altijd een voorraad buiten de winkel om. "Anders kan je geen coffeeshop runnen."
In 2011 kregen de mannen te maken met een inval. Op dat moment hadden ze voor hun drie zaken een externe voorraad van 50 kilo hasj. De politie, gemeente en Belastingdienst waren daarvan op de hoogte. "Wij hebben ons meerdere malen bij deze instanties gemeld en gevraagd naar ons toe te komen als dingen toch anders moesten."
Toch werden de twee gearresteerd. Ze zaten een lange tijd vast, een zelfs zeven maanden, voordat de rechter uitspraak deed. Het uiteindelijke oordeel: wel schuldig, maar geen straf. "Alles was transparant, het was duidelijk hoe wij werkten." Na hun vrijlating zijn de mannen eigenlijk op dezelfde voet verdergegaan. "We mogen gewoon verder, en we gaan gewoon verder. Dus wij snappen het eigenlijk niet. Het is nog steeds niet geregeld."