RTL-verkiezingsdebat afgelopen: kijk hier de hoogtepunten terug

Het RTL Lijsttrekkersdebat is afgelopen

Het debat wordt nabesproken bij Jinek. De commentatoren zijn het er over eens dat geen van de deelnemers grote fouten heeft gemaakt. Zij vonden de inbreng van 'gewone' kiezers bijdragen aan de discussies.

Wij sluiten dit liveblog af. Er volgt nog een samenvatting.

Stelling 5: gevaccineerde burgers moeten als eersten hun vrijheid terugkrijgen

D66-lijsttrekker Kaag zei zaterdag al dat zij hiervoor is. "Daarnaast moeten we inzetten op massaal sneltesten", voegt zij er vandaag aan toe. Hoekstra zegt dat ervoor gekozen is om de zwaksten als eersten te vaccineren. Maar het kan ook niet om jongeren het langst opgesloten te laten zitten, zegt hij. Daar helpen ook sneltests bij, denkt Hoekstra.

PVV-lijsttrekker Wilders en SP-lijsttrekker Marijnissen zijn tegen "voordeeltjes" voor gevaccineerden en "dwang of drang" naar burgers toe. Marijnissen zegt dat dat leidt tot een tweedeling in de samenleving, terwijl burgers niet de keus hebben om zich snel te laten vaccineren.

VVD-lijsttrekker Rutte is ook tegen, omdat het nog niet duidelijk is of mensen die zijn ingeënt niet toch het virus verspreiden. "Dus nu nog niet", zegt hij. Klaver van GroenLinks wil dat er vooral ingezet wordt op het zo snel mogelijk vaccineren van iedereen.

Kaag vindt dus weinig bijval, en mag daarop reageren. Zij verdedigt haar standpunt met de stelling dat het voor jongeren nu heel erg moeilijk is dat zij thuis moeten zitten.

CDA-lijsttrekker Hoekstra is het niet met haar eens. Ouderen worden eerder ingeënt dan jongeren. "Dus een ingeënte oma mag wel naar het café maar een jongere mag niet naar school?" Alle lijsttrekkers willen de samenleving zo snel mogelijk "open", maar over de weg daarnaartoe zijn zij het niet altijd eens.

Eigenaar vraagt SP-leider om met zzp'ers te kunnen blijven werken

Een eigenaar die games ontwerpt wil graag met zzp'ers blijven werken en is bang dat de SP dit soort contracten helemaal wil verbannen. Marijnissen wil dat helemaal niet, zegt ze. Haar partij komt volgens haar vooral op voor werknemers die gedwongen worden om als zzp'er te werken, zoals koeriers van eten en pakketjes.

Student leenstelsel aan Klaver: Hoe zit het met de terugbetaling?

Een student die jarenlang voor haar studie heeft moeten lenen, vraagt Klaver hoe dit nu verder moet met haar schuld. "Ook jullie zullen hiervoor worden gecompenseerd.", antwoordt Klaver. Daarmee zegt hij wel eerlijk te moeten zijn. De leenstudenten zulle niet alles terugkrijgen, alleen het geld voor de basisbeurs. "Je krijgt dus wel iets, maar wat ik niet goed kan maken is de studiedruk die je hebt gehad."

Stelling 4: de rekening van de coronacrisis moet bij de best verdienende Nederlanders terechtkomen

VVD-lijsttrekker Rutte zou het niet raar vinden als de rekening ook bij de hogere inkomens terechtkomt. SP-lijsttrekker Marijnissen vindt dat de inkomensongelijkheid in Nederland veel te groot is geworden. Dat vraagt om een ander belastingstelsel, zegt zij.

Rutte is het er niet mee eens dat Hoekstra van het CDA de rekening ook bij de grote supermarkten wil leggen. "Ik snap het wel, want zij hebben geprofiteerd van de crisis, maar ze zorgen ook voor veel banen."

Hoekstra valt Rutte aan op het financiële beleid. Marijnissen noemt dat een vertoning. "Dat juist deze twee consultants van het bedrijfsleven elkaar de maat nemen", zegt zij. "Uiteindelijk is het een discussie tussen twee rechtse heren. Als we het aan hen overlaten komt het niet goed."

GroenLinks-leider Klaver begrijpt het ook niet. In het verkiezingsprogramma van de VVD staat iets heel anders, zegt hij. "Wat is nu waar?" In ieder geval zijn Rutte en Hoekstra het met de twee linkse lijsttrekkers eens dat het minimumloon omhoog moet.

Vraag van de eigenaresse van een couscousbar aan PVV-lijsttrekker Wilders

Nadia wil van Wilders weten hoe zij het aan haar zoon moet uitleggen dat hij als tweederangsburger, geboren en getogen in Nederland, wordt weggezet. Wilders bestrijdt dat hij dat doet. Het gaat hem om de instroom van niet-westerse allochtonen, zegt hij. Nadia en Wilders komen in een heftige discussie terecht, over de islam en over de invloed van andere culturen. Wilders: "Nederlanders zijn vreemden in hun eigen land geworden. De invloed van de politieke islam is onwenselijk." Nadia: "Bent u ineens theoloog of zo?" Ze nodigt hem uit voor couscous. Dat hoeft voor Wilders niet, maar hij wil wel met haar in gesprek.

Rutte tegen Klaver: U bent aan het overtoepen! Klaver: 'Er wordt hier gelogen'

VVD-leider Rutte en GroenLinks-leider Klaver krijgen het stevig aan de stok over kernenergie en het klimaat. Rutte waarschuwt Klaver dat hij met al zijn klimaatwensen het draagvlak onder de bevolking verkleint. In Amsterdam is er bijvoorbeeld stevige discussie over de aanleg van windmolens. Er is ook onder GroenLinks-leden veel kritiek op het plan. "U bent aan het overtoepen", waarschuwt Rutte.

Het is tegen het zere been van Klaver. Hij vindt het slecht dat de VVD de klimaatplannen van de partij niet laat doorrekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving. En hij vindt dat zowel Rutte als Hoekstra liegt door te doen alsof kernenergie helpt bij het bereiken van de klimaatdoelen van Parijs. Het bouwen van een kerncentrale duurt zeker wel dertig jaar en binnen tien jaar moet er iets gedaan worden aan het tegengaan van de opwarming van de aarde. "Er wordt gelogen door twee leden van het kabinet", stelt Klaver. Rutte en Hoekstra zijn het daar niet mee eens.

Kernenergie in de verkiezingsprogramma's

Even de verkiezingsprogramma's erop nageslagen. Hier de standpunten op een rij:

VVD: Nakomen van internationale klimaatafspraken uit het Verdrag van Parijs, voor het bereiken van deze doelen geen technieken uitsluiten en kernenergie dus ook niet.

PVV: Kerncentrales bouwen is een goede oplossing. Thoriumcentrales zijn een optie voor de toekomst.

CDA: Kernenergie na 2030 is serieuze optie.

D66: Kernenergie, op voorwaarde dat het duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar kan.

GL: Kernenergie is geen optie.

SP: Kernenergie is niet veilig en schoon. De kolencentrales worden gesloten, net als de kerncentrale bij Borssele.

Stelling 3: Om de klimaatdoelen te halen moet Nederland nieuwe kerncentrales bouwen

Het gaat nu over het klimaat. Rutte zegt stellig: "We hebben echt kernenergie nodig". Want de wind waait niet altijd, de zon schijnt niet altijd en de VVD wil niet afhankelijk zijn van het gas van Poetin in Rusland.

Rutte denkt aan een kerncentrale in Groningen.

Een vraag van een slachtoffer van de toeslagenaffaire aan VVD-lijsttrekker en demissionair premier Rutte

Hoe wil Rutte het vertrouwen terugwinnen? vraagt Kristie. "U heeft mij in de steek gelaten." Rutte zegt begrip te hebben voor de situatie waar de ouders in terechtgekomen zijn. Hij noemt het een schandvlek en een debacle. Maar hij vraagt toch om vertrouwen dat hij de problemen gaat oplossen.

"Jullie zijn geen fraudeurs, dat wil ik hier gezegd hebben", zegt Rutte. Kristie zegt dat zij geen goede rechtshulp heeft gekregen omdat daarop is bezuinigd door het kabinet. Rutte zegt dat die zaken geen verband houden. De ouders is onrecht aangedaan, zegt hij. "Jullie krijgen alle advocatenhulp die er nodig is", is zijn toezegging.

Kaag versus Wilders: U met uw zielige Zwarte Piet!

Kaag ergert zich aan de opmerking van PVV-leider Wilders over Zwarte Piet en vindt dat het belangrijk is om discriminatie hard aan te pakken. "Dan begint u weer met die zielige Zwarte Piet", bijt ze hem toe. Rutte probeert ook Wilders uit zijn tent te lokken door hem te herinneren aan zijn complimenten over het werk van Kamervoorzitter Arib, die van Marokkaanse afkomst is. Wilders wil wel een nieuwe Kamervoorzitter, omdat hij wil dat zijn partijgenoot Bosma het wordt.

Stelling 2: minimaal 10 procent van de bewindslieden moet van kleur zijn

De officiële tekst van de stelling luidt: "Als mijn partij meedoet aan het volgende kabinet zal minimaal 10 procent van de bewindslieden van kleur zijn of een niet-westerse migratieachtergrond hebben." GroenLinks, SP en D66 zijn hiervoor. PVV-lijsttrekker Wilders houdt niet van zulke stellingen. "De eerste persoon van kleur die ik zou willen verdedigen is Zwarte Piet."

Rutte drukt op rood: "Ik wil niet dat iemand dan in mijn kabinet zit en denkt: ik zit hier alleen omdat Rutte bij Frits Wester op groen heeft gedrukt." Hij ziet ook dat er sprake is van een trend dat het beter gaat met mensen aan de top van een niet-westerse achtergrond.

Jesse Klaver begint over Ronald Koeman die trainer is van het Nederlandse elftal en dat leidt tot hilariteit op Twitter.

Horecaondernemer versus Hoekstra; waarom gaat er geld naar KLM en worden wij gekort op onze steun?

Twee horecaondernemers zijn al meer dan een jaar dicht en snappen niet dat ze gekort worden op de steunmaatregelen, omdat ze een systeem van afhaal-eten hebben opgezet. Hoekstra zegt dat hij weet dat er ondernemers zijn die op dezelfde manier getroffen worden. "Het is ongelofelijk moeilijk", aldus Hoekstra. "Het is superfrustrerend. We kunnen niet alle problemen oplossen."
Hij zegt dat hij eerlijk wil zijn, in gesprek met hen wil en dat hij hoopt dat de terrassen snel open gaan.

Een boer versus D66-leider Kaag over de halvering van de veestapel

Blijft D66 vasthouden aan de halvering van de veestapel? D66-leider Kaag begrijpt dat het boeren rauw op het dak valt. "Wij zien halvering als heel belangrijk, maar we willen het samen met u doen", zegt ze tegen een boer die tegenover haar in de zaal staat.

D66 wil dit doen om de stikstof te reduceren. "Als u een beter plan heeft, wil ik dat niet van de hand wijzen." Het gaat om het bereiken van het doel, stikstofreductie, aldus Kaag. Na de verkiezingen wil Kaag langsgaan bij de boer.

Moet er meer in de zorg geïnvesteerd worden?

Hoekstra (CDA) zegt dat er meer geïnvesteerd moet worden in de behandeling van kanker, obesitas en andere ziekten waar veel mensen aan lijden.

Marijnissen van de SP vindt het schaamteloos dat de lijsttrekkers van de huidige regeringspartijen zeggen dat er meer geld in de zorg moet worden geïnvesteerd. "Zij stemden steeds tegen", zegt zij.

GroenLinks-lijsttrekker Klaver wil niet in harde woorden over dit onderwerp debatteren. "We hebben elkaar juist nodig", zegt hij. De lijsttrekkers zijn het in ieder geval eens over de invloed die artsen moeten hebben bij dit vraagstuk.

De eerste stelling: de gewone zorg moet weer voorrang krijgen, ook al sterven daardoor mensen aan corona

PVV-leider Wilders heeft niet op een knop gedrukt maar krijgt het woord. Hij wil niet kiezen wie er gaat leven en wie moet sterven, zegt hij. "Ik heb de puinhoop ook niet veroorzaakt", voegt hij er aan toe.

SP-lijsttrekker Marijnissen vindt dat er de afgelopen jaren te veel is bezuinigd op de zorg. "Die moet weer opgebouwd worden", zegt zij. Ook zij wil niet kiezen.

"Het is aan artsen om een medische afweging te maken", zegt CDA-lijsttrekker Hoekstra. Kaag van D66 sluit zich daarbij aan. Ook VVD-lijsttrekker Rutte wil niet kiezen. Klaver van GroenLinks vindt ook dat de artsen moeten kiezen, niet de politiek.

Rutte voegt eraan toe dat naast de artsen ook de familie en de patiënt zelf inspraak hebben bij de behandeling. Bijvoorbeeld over de vraag of oudere patiënten wel naar de IC gebracht moeten worden.

De lijsttrekkers komen binnen en het debat begint

De zes lijsttrekkers worden aangekondigd en komen aan in de zaal van het Amsterdamse Felix Meritis. Er wordt gedebatteerd over vijf stellingen en er is net als voorgaande keren een rode en groene knop waar de deelnemers op kunnen drukken.

Via Zoom is er toch wat publiek bij

Normaal is er veel publiek bij het RTL-debat en wordt er veel geapplaudisseerd. Dat kan nu niet vanwege corona. Via Zoom komen er wel vragen uit het publiek. Maar het is nu nog onduidelijk hoe dat uitpakt. Het debat wordt geleid door Jetske Schrijver en Frits Wester.

Eerst een kwartier de voorbeschouwing; letten op de game-changer

Het publiek moet nog even wachten. Net als bij een voetbalwedstrijd komt er eerst een voorbeschouwing. Telegraaf-journalist Wouter de Winther van De Telegraaf is benieuwd of het de andere vijf lijsttrekkers lukt om VVD-leider Rutte in de hoek te drijven. De VVD staat met stip bovenaan in de peilingen. Jort Kelder gaat vooral op CDA-leider Hoekstra letten. "Kan hij een balletje inslaan?", vraagt hij zich af. Ook wordt er gelet op de game-changer. Dat is het moment in het debat dat een kandidaat het onverwachts heel goed doet en punten scoort.

Rutte: van Wilders geleerd om me nooit te veel te prepareren op een debat

VVD-leider Rutte is ook gearriveerd. Hij heeft zin in het debat, omdat het behalve over corona ook over belangrijke onderwerpen als de economie en het klimaat gaat. "Zo'n debat is belangrijk, omdat het publiek dan ook te horen krijgt waar je voor staat."

Hij heeft het debat niet al te precies voorbereid, zegt hij. "Dat heb ik van Geert Wilders geleerd", aldus Rutte, die ooit met de PVV-leider in de VVD-fractie zat. "Die zei dat je je nooit te goed moet prepareren op een debat. Het gaat toch altijd anders."

Over zijn haar is Rutte niet helemaal tevreden. Hij is al tijden niet naar de kapper geweest. "Daarom heb ik er maar een pot gel in gegooid."

De lijsttrekkers vinden het 'best spannend'

De lijsttrekkers zijn binnen. Bij binnenkomst staan ze nog even de pers te woord. GroenLinks-leider Klaver heeft vooraf geoefend en het debat goed voorbereid. Het is best spannend, zegt hij. Dat vindt ook nieuwkomer Kaag van D66. Ze heeft het debat ook goed voorbereid met haar campagneteam en nog gewandeld met de hond. "Het is spannend. We zullen het zien."

CDA-leider Hoekstra zegt dat hij naar het debat uitkijkt. "Het is een gezonde wedstrijd", aldus Hoekstra. SP-leider Marijnissen heeft zich wel ingelezen, maar niet geoefend. "Dat doe ik nooit. Ik ben bang dat ik dan niet meer als mezelf overkom."

Op RTL Z met gebarentolk te zien

Voor de doven en slechthorenden heeft RTL een tolk geregeld. Zij kunnen het debat volgen op het kanaal RTL Z.

De PvdA valt buiten de boot en waarom zijn andere partijen er niet?

Er is gekozen voor een aantal van zes deelnemers, omdat hiermee volgens RTL Nieuws iedere lijsttrekker voldoende aan bod kan komen. De criteria zijn een optelsom van het aantal geprognosticeerde Kamerzetels volgens de Peilingwijzer en het huidige aantal Kamerzetels, en die uitkomst gedeeld door twee, staat op de website van RTL Nieuws. De PvdA valt dit jaar buiten de boot.

"Dat er partijen afvallen is altijd vervelend, maar het is niet anders", zegt hoofdredacteur Harm Taselaar. "In het verleden viel het CDA een keer buiten de boot, nu de PvdA. De selectiecriteria zijn tijden geleden vastgesteld."

Voorbereidingen op de fiets, een wandelingetje met de hond