In Brussel hebben lijsttrekkers van vijf verschillende Europese fracties in het Europees Parlement opnieuw gedebatteerd. De aanvoerders van de christendemocraten, de sociaaldemocraten, de liberalen, de Groenen en de Linkse Fractie hadden genoeg te bespreken. Onder meer defensie, economie en klimaat stonden op de agenda. Maar niet alle fracties deden mee, de twee op de rechterflank ontbreken.
"Een nieuw dieptepunt in de Europese democratie", tweette Anders Vistisen, Deens lid van het radicaal-rechtse Identiteit en Democratie (ID), waar de PVV zich hoogstwaarschijnlijk bij gaat aansluiten na de verkiezingen.
Bij een eerder debat in Maastricht mocht hij wél meedoen, dit keer kreeg hij geen uitnodiging van organisator EBU, de European Broadcasting Union. Die is niet onder de indruk van de boze Deen. ID voldoet gewoon niet aan de regels om mee te kunnen doen, omdat ze geen lijsttrekker hebben, zegt de EBU.
Ook de EU-kritische ECR, de Europese Conservatieven en Hervormers, (met voor Nederland JA21 en de SGP) is er niet bij. Zij hebben ook geen lijsttrekker maar de Deense opwinding over de "uitsluiting" ontbreekt daar. In de peilingen voor de verkiezingen voor het Europees Parlement over twee weken staan beide partijen op winst.
Op een zijspoor gezet
De onenigheid over wie er wel of niet mee mag doen vanmiddag spitst zich toe op het fenomeen "Spitzenkandidat", Duits voor "lijsttrekker". Tien jaar geleden werd een procedure bedacht die de Europese Unie democratischer en transparanter moest maken. De aanvoerder van de partij die bij de verkiezingen voor het Europees Parlement de grootste wordt, zou ook de voorzitter van de nieuwe Europese Commissie worden, was het idee.
Maar bij de vorige verkiezingen vijf jaar geleden werd de lijsttrekker van de grootste partij, christendemocraat Manfred Weber, na de verkiezingen op een zijspoor gezet. Ursula von der Leyen werd voorzitter van de Europese Commissie terwijl niemand op haar had gestemd.
Tweede termijn
De Duitse gaat voor een tweede termijn en is één van de deelnemers vanmiddag namens de Europese christendemocraten. Ook de Europese sociaaldemocraten, liberalen en groenen hebben zo'n lijsttrekker en het radicaal-linkse "Links" doet ook mee aan het systeem, ondanks de slechte ervaring vijf jaar geleden.
De rechtse partijen hebben zo'n lijsttrekker niet. Zij streven naar een Europese Unie met meer macht voor de lidstaten en geloven daarom niet in het systeem van spitzenkandidaten. En dus kunnen ze volgens de EBU ook niet meedoen aan het lijsttrekkersdebat.
De twee fracties worden in het Europees Parlement vaker gepasseerd. ID structureel, ECR minder vaak.
Rond Identiteit en Democratie, met in hun gelederen partijen als het Duitse Alternative fur Deutschland en Vlaams Belang, is een "cordon sanitaire", een informele afspraak tussen de christendemocraten, de sociaaldemocraten, de liberalen en de groenen om niet samen te werken met de radicaal-rechtse partij.
Europees palingbeheer
In de praktijk betekent het dat ID weinig invloed heeft in het Europees Parlement. Zo kunnen ze bijvoorbeeld geen onderhandelaar worden of bestuursfuncties krijgen in commissies van het parlement. Ook moties die worden ingediend door ID krijgen in principe geen steun van de centrumpartijen.
Bij ECR, met in hun midden onder meer Fratelli d'Italia van de Italiaanse premier Meloni, ligt dat minder strikt. Zo voerde SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen namens het parlement onderhandelingen aan over verbetering van het Europese palingbeheer en Michiel Hoogeveen van JA21 over het overmaken van geld.
Volgens Ruissen wordt zijn partij niet gepasseerd. "Als die drie fracties nu zeggen de ECR uit te sluiten, correspondeert dat niet met de praktijk van de afgelopen jaren. We hebben altijd kunnen meedoen, zowel in visserij, landbouw als bijvoorbeeld buitenlands beleid", zegt hij.
Toch zeggen de Europese sociaaldemocraten, de liberalen en groenen principieel niet samen te werken met ECR. Voor de christendemocraten ligt dat anders. Bij het vorige lijsttrekkersdebat in Maastricht zei Ursula von der Leyen samenwerking met ECR niet langer uit te sluiten. "Dat hangt vooral af van de samenstelling van het parlement na de verkiezingen", liet ze weten.
Principieel standpunt
Om opnieuw voorzitter van de Europese Commissie te worden moet een meerderheid van het Europees Parlement instemmen met de benoeming van Von der Leyen. Daarvoor zou ze de steun van de ECR hard nodig kunnen hebben. Maar die samenwerking leidt mogelijk wél tot een botsing met de sociaaldemocraten, de liberalen en de groenen, wiens steun ze ook nodig heeft.
Volgens Sarah de Lange, hoogleraar politiek pluralisme aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in extremisme, werkt het cordon sanitaire in het Europees Parlement maar ten dele.
"Het is belangrijk, omdat het de mogelijkheden van radicaal-rechts enigszins beperkt. Maar tegelijkertijd zijn ID en ECR helemaal niet bezig met samenwerking op het terrein van wetgeving. Ze willen de Europese Unie juist zo klein mogelijk maken en zijn veel meer gericht op het houden van speeches in debatten dan met het maken van wetten, daar geloven ze niet in. De centrumpartijen hebben sowieso al weinig overeenkomsten met deze partijen. Het is dus meer een principieel standpunt dan dat ze er in de dagelijkse praktijk echt veel aan hebben."
