Precies een jaar geleden deed de Europese Unie een belangrijke belofte aan Oekraïne: om binnen 12 maanden maar liefst een miljoen artilleriegranaten te leveren. Die belofte heeft de EU niet waar kunnen maken, de teller blijft steken op ongeveer 524.000 geleverde granaten.
Die artilleriegranaten heeft Oekraïne volgens experts hard nodig aan de 1200 kilometer lange frontlinie met Rusland. "De Russen zijn daar bezig met offensieve acties en dus is er veel munitie nodig om goed te kunnen verdedigen", zegt defensiespecialist Dick Zandee van Instituut Clingendael.
Oekraïne kampt al de hele oorlog met munitietekorten. In februari 2023 waarschuwt secretaris-generaal Stoltenberg van de NAVO dat Oekraïne veel meer munitie verschiet dan wat bondgenoten kunnen produceren. Oekraïne schiet dan zo'n 7700 artilleriegranaten per dag af.
Grote twijfels
Op 2 maart 2023 krijgt de EU het formele verzoek van Oekraïne voor munitiesteun. Er wordt op dat moment nog met spanning uitgekeken naar een mogelijk lente-offensief door de Oekraïense strijdkrachten. De Europese Unie presenteert op 20 maart 2023 een plan om meer munitie te kunnen produceren en leveren.
Het plan bestaat uit drie trajecten. Eerst leveren landen snel vanuit hun huidige munitievoorraad, daarnaast gaan landen samen inkopen bij munitieproducenten en tot slot moeten Europese defensiebedrijven meer gaan produceren.
Achter de schermen zijn er dan bij experts al grote twijfels over de haalbaarheid. Zandee: "Dat werd publiekelijk niet zo uitgesproken, maar op seminars ging het er wel over. Er is nooit vanuit de militaire kant gezegd: dit plan kan ook daadwerkelijk. Politici werden gewaarschuwd dat als er al een getal zou worden genoemd, ook de onzekerheden besproken moesten worden."
Niet lang na de bekendmaking van het plan ontstaat er discussie tussen de lidstaten over waar de nieuwe granaten precies moeten worden gekocht. Uiteindelijk valt het besluit dat alleen bedrijven in de Europese Unie en Noorwegen orders mogen krijgen. Het Noorse bedrijf Nammo is een van de grotere munitieproducenten op het Europese continent.
Daarmee wordt het EU-plan ambitieuzer, want de Europese defensie-industrie in z'n geheel heeft een relatief beperkte productiecapaciteit. Uit een eerdere schatting bleek dat de productie voor de oorlog in Oekraïne jaarlijks op ongeveer 300.000 granaten ligt.
Die productiecapaciteit snel ophogen, is volgens Zandee beperkt mogelijk. "Als de huidige productielijnen eenmaal 24 uur per dag draaien, kun je niets anders doen dan meer productielijnen opzetten. Dat kost tijd, ook omdat je getraind personeel nodig hebt." Om zulke mensen aan te trekken willen producenten eerst langetermijncontracten zien met Europese landen.
Op het Oekraïense slagveld blijft een groot succesvol lente-offensief ondertussen uit. Na een jaar van hevige gevechten valt in mei 2023 de stad Bachmoet in handen van de Russen. Gedurende de zomer breiden de Europese munitiefabrieken hun capaciteit uit. De grootste producent van 155 mm-granaten, het Duitse Rheinmetall, belooft de productie op te schroeven tot 600.000 stuks munitie per jaar.
Deadline lijkt niet te halen
In het najaar van 2023 wordt steeds duidelijker dat de EU de deadline niet gaat halen. Op dat moment zijn er ongeveer 300.000 granaten geleverd. "Er waren waarschuwingen dat het geld er wel was, maar dat je ook de productiecapaciteit moet hebben. Die waarschuwing bleek terecht", zei de Duitse minister van Defensie Pistorius tegen persbureau Reuters.
De gevolgen zijn voelbaar in Oekraïne. Artilleriegranaten zijn volgens de Oekraïense minister van Defensie de sleutel om deze oorlog te winnen. En ook de mannen die aan het front vechten zeggen tegen Nieuwsuur: "We hebben geen artillerie en de Russen barsten van de artillerie." Rusland is inmiddels overgeschakeld op een oorlogseconomie en kreeg een miljoen granaten van partner Noord-Korea.
Onder leiding van Tsjechië bestaat er een kopgroep van landen die Oekraïne alsnog van meer munitie willen voorzien. Het land zegt zeker 800.000 granaten te hebben gevonden op de wereldmarkt en vraagt andere landen financieel bij te dragen. Nederland doet mee.
Waar de granaten precies vandaan komen is geheim, maar het Duitse blad Der Spiegel noemt India als een van de landen waar nog grote voorraden beschikbaar zijn. Transparantie over de leveringen ligt gevoelig, India heeft immers vriendschappelijke banden met Moskou. Tsjechië hoopt de granaten in juni te kunnen leveren.
De belofte is dus niet waargemaakt, maar volgens Dick Zandee is de Europese Unie wel goed onderweg. Aan het einde van dit jaar moet de Europese productie op 1,7 miljoen granaten liggen.