Vrij na ruim anderhalf jaar krijgsgevangenschap: 'Psychologische druk zwaar'
Roel Pauw
verslaggever
Na de val van Avdiivka, een paar dagen geleden, zijn volgens westerse functionarissen en Oekraïense militaire bronnen honderden militairen krijgsgevangen gemaakt. NOS sprak een krijgsgevangene die recentelijk uit Russische gevangenschap is teruggekeerd. Het is een verhaal van folteringen, eenzame opsluiting en psychologische manipulatie.
562 dagen verbleef de 24-jarige Oleksandr Sinytskyj in Russische krijgsgevangenschap. Op 3 januari kwam hij weer vrij, samen met 230 anderen. Een bonte verzameling van mannen van de Nationale Garde, de grenswacht en het Azov-bataljon. Het was het resultaat van een gevangenenruil.
Op beelden van hun thuiskomst is te zien hoe de mannen, zichtbaar vermoeid en sterk vermagerd, uit een bus stappen. Zodra ze Oekraïense grond betreden, krijgen ze een vlag om de schouders gehangen. Het is een emotioneel weerzien met familie. Het volkslied klinkt.
Oleksandr meldde zich op de eerste dag van de oorlog bij de territoriale verdediging van Kyiv. Na een korte training werd hij ingezet ten noorden van de stad. Toen dat gebied was bevrijd, werd zijn eenheid overgeplaatst naar het strijdtoneel rond Charkiv. Tijdens een gevecht werden ze omsingeld en gevangengenomen.
"Het is een wonder dat ik het heb overleefd. Het was een heftig gevecht. En ze hadden ons zomaar kunnen afmaken toen we ons overgaven", zegt Oleksandr.
De eerste vijf dagen moet je door zien te komen. Daarna wordt het iets draaglijker.
Meteen na zijn gevangenneming begint de ellende. Zijn lange haar wordt hardhandig afgeschoren met een mes. Hij houdt er een litteken op zijn achterhoofd aan over. "Als herinnering aan de vriendschap met dit broedervolk", zegt hij ironisch.
Folteringen
Hij komt terecht in een gevangenkamp net over de grens in Rusland. Daar wordt hij onder handen genomen door de FSB, de geheime dienst. Hij krijgt klappen met een gummiknuppel, hij wordt gewaterboard en ze bewerken hem met stroomstoten. "Dat is ontzettend pijnlijk, vooral als ze het op je oren en je geslachtsdelen doen."
Doel van deze foltering: informatie. "Waar zijn jullie wapendepots? Waar zijn de posities van de NAVO? De eerste vijf dagen moet je door zien te komen. Daarna wordt het iets draaglijker."
Oleksandr wordt overgebracht naar een andere gevangenis, waar hij negen dagen in een isoleercel wordt opgesloten. Het eten is er verschrikkelijk: aardappelschillen, zuurkool en bedorven vlees. Hij laat het staan en eet alleen brood. "Ik denk dat zelfs varkens dit niet hadden opgegeten."
Het volgende detentiekamp bevindt zich op zo'n 500 kilometer ten noorden van Moskou. De krijgsgevangenen verblijven in een aftands cellencomplex waar alles roestig is en vies. Ze moeten het zelf schoonmaken. "Als ze dan een witte doek over de vloer haalden en er kwam nog wat vuil vanaf, dan sloegen ze ons op de rug met een gummiknuppel. Of ze taserden ons." Het was een dagelijks ritueel.
Er wordt ook stelselmatig op hem ingepraat, dat hij zich voor het karretje laat spannen van de Amerikanen die in Oekraïne een oorlog zijn begonnen tegen Rusland. "Verschillende keren stelden ze voor dat ik bij hen zou blijven, dat ik Russische staatsburger zou worden. Ze boden zelfs aan om me te helpen met werk, met huisvesting. Daar was ik niet in geïnteresseerd natuurlijk. Het is voor iedereen duidelijk wat voor land Rusland is."
Een aantal keren wordt hun verteld dat er een gevangenenruil is geregeld, maar telkens gaat het niet door. Tot 2 januari. "We werden op het vliegtuig gezet en daarna gingen we verder met een bus. Daar hoorde ik een vrouw die Oekraïens sprak en toen wist ik: we gaan naar huis. Ik was toen zo blij om mijn moedertaal te horen, dat ik mij plechtig voornam om nooit meer Russisch te spreken."
Na ruim anderhalf jaar gevangenschap voelt de bevrijding euforisch en tegelijkertijd onwerkelijk. "Pas toen ik thuis op mijn favoriete balkonnetje stond en mijn tuin in keek, drong het tot me door dat ik veilig ben."
Psychologische druk
Door het harde regime raakte Oleksandr 25 kilo kwijt. Maar zwaarder dan de lichamelijke mishandeling vond hij de psychologische druk: de onzekerheid over wat er de volgende dag met hem zou kunnen gebeuren. Wat zijn terugkeer naar huis ook moeilijk maakt, is dat hij zijn kinderen nog niet heeft gezien. Die zitten samen met zijn ouders in het buitenland.
"Wat ik nu ga doen, weet ik nog niet. Ik neem even een pauze, maar ik voel toch dat ik terug wil naar onze jongens. Als ik zie hoe ze daar aan het vechten zijn, dan denk ik: we doen het ergens voor."
