Screening nekt ministerskandidaat: 'Zag je vroeger niks van, maar deze formatie alles anders'
Een negatieve uitkomst van een screening heeft ertoe geleid dat PVV-Kamerlid Markuszower toch geen bewindspersoon van Asiel en Migratie wordt. Maar wat houdt zo'n screening in en kun je nog Kamerlid blijven als er bezwaarlijke zaken over je naar boven zijn komen drijven?
Markuszower werd "kennelijk gezien als een risico voor de integriteit van het landsbestuur", liet demissionair minister De Jonge van Binnenlandse Zaken vanmiddag weten. Die conclusie trok formateur Van Zwol nadat hij de zogenoemde 'naslag' had gezien van inlichtingendienst AIVD.
Een naslag is geen uitgebreid onderzoek. Bij de samenstelling van een nieuw kabinet laat de formateur enkele onderzoeken doen naar kandidaat-bewindslieden, om te zien of er belastende zaken aan het licht komen. Zo wordt er gekeken of diegene een strafblad heeft, bekijkt de Belastingdienst of het financiële dossier van de kandidaat wel in orde is en neemt ook de AIVD een kijkje in zijn bestanden.
Informatie aan buitenlandse mogendheden
"Het gaat dus alleen om informatie die de AIVD heeft verzameld in het kader van het wettelijke onderzoek dat de dienst doet", legt de inlichtingendienst uit op zijn site. "Het is goed mogelijk dat niets over de kandidaat-bewindspersoon in onze bestanden staat. Wij melden alleen of iemand in onze systemen voorkomt en zo ja, hoe. Wij geven geen advies aan de formateur of minister-president."
In het geval van Markuszower trok de AIVD in 2010 al aan de bel, omdat hij een risico zou vormen voor de integriteit van Nederland. NRC onthulde destijds dat PVV-leider Wilders geïnformeerd was over het feit dat Markuszower betrokken was bij de overdracht van "informatie aan buitenlandse mogendheden". Bronnen van de krant vermoedden dat hij contact had gehad met de Israëlische inlichtingendienst Mossad.
Of er sindsdien nog andere zorgelijke zaken aan het licht zijn gekomen bij de AIVD, is niet bekend. De kans is aanzienlijk dat die informatie ook geheim zal blijven, aangezien de formateur enkel van de AIVD te weten krijgt dat iemand voorkomt in het systeem. Ook demissionair minister De Jonge benadrukte vandaag dat de AIVD natuurlijk nooit in het openbaar kan vertellen wat de dienst weet.
Normaal gesproken andere volgorde
De timing van de naslag is wel opmerkelijk, zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. "In eerdere formaties zag je eigenlijk nooit iets van dit soort naslagen. Die vonden in alle stilte plaats en pas na de screening werden de namen van de kandidaat-bewindslieden bekendgemaakt."
"Als er dan vraagtekens werden gezet bij kandidaten, dan konden die zich ook in alle stilte terugtrekken. Maar in deze formatie lijkt alles anders. Ineens zijn er kandidaten die al voor de screening worden genoemd. Dat is een onverstandige volgorde, blijkt nu wel", aldus Voermans.
Het is bovendien de derde keer in een paar maanden tijd dat een kandidaat die Wilders naar voren schoof, weer is teruggetrokken. Verkenner Van Strien legde enkele dagen na zijn aanstelling zijn taken neer nadat hij in verband was gebracht met fraude. Beoogd premier Plasterk trok zich terug als leider van het kabinet na vraagtekens over de verkoop van zijn bedrijf.
Door de kwestie-Markuszower, en ook door het aanwijzen van Marjolein Faber als kandidaat-minister op Asiel en Migratie zijn er weer spanningen ontstaan bij de formerende partijen. Vandaag werd daarom een crisisoverleg ingelast. En de oppositiepartijen voeren de druk intussen op: ze vragen zich af of Markuszower wel Kamerlid kan blijven.
Kamerleden verwijderen?
Een partijleider heeft de mogelijkheid om een van zijn leden uit de fractie te zetten. In dat geval komt diegene als onafhankelijk Kamerlid in de Tweede Kamer te zitten, zoals vijf jaar geleden met oud-VVD'er Van Haga gebeurde en twee jaar geleden met Volt-lid Gündogan. Iemand helemaal uit de Kamer zetten, is een stuk ingewikkelder.
Dat kan alleen als er sprake is van een ambtsmisdrijf. Iemand moet dan al een staatsgeheim hebben geopenbaard of er moet bewijs zijn dat iemand bijvoorbeeld onder beïnvloeding van een ander land in de Tweede Kamer zit.
Maar ook dan is het niet gemakkelijk om een gekozen volksvertegenwoordiger uit het parlement te verwijderen. "Als er een vermoeden is van een ambtsmisdrijf, kun je een stokoude wet uit 1855 afstoffen", legt Voermans uit. "Dan wordt er een onderzoekscommissie ingesteld die bekijkt wat er moet gebeuren met het beschuldigde Kamerlid."
De kans dat zoiets in de nabije toekomst gaat gebeuren, is erg klein, verwacht Voermans. "De hele procedure is namelijk zo ingewikkeld dat deze nog nooit is toegepast in Nederland."
