Centraal Planbureau in doorrekening: duidelijke verschillen tussen partijen

Er zijn op veel vlakken duidelijke en soms zelfs forse verschillen in de financieel-economische keuzes van de partijen. Dat blijkt uit de doorrekening die het Centraal Planbureau heeft gemaakt van acht verkiezingsprogramma's.

Alle partijen die nu in de Tweede Kamer zitten konden meedoen, maar om uiteenlopende redenen hebben maar acht van dat aanbod gebruikgemaakt: VVD, D66, GroenLinks-PvdA, CDA, ChristenUnie, Volt, JA21, en SGP. Er zijn meer partijen dan anders die niet meedoen.

Een van de argumenten om de programma's niet te laten doorrekenen, is bijvoorbeeld kritiek op de economische modellen die het CPB gebruikt. CPB-directeur Hasekamp denkt dat de relatief geringe deelname ook iets zegt over de versplintering van het politieke landschap.

Bestaanszekerheid

Hasekamp noemt als een van de dingen die opvallen dat er veel aandacht is voor bestaanszekerheid. Bij alle partijen stijgt de koopkracht in de komende kabinetsperiode. GroenLinks-PvdA, ChristenUnie en Volt kiezen er het meest voor om de inkomensverschillen te verkleinen.

Bij het CDA en de SGP verandert de inkomensverdeling ten opzichte van al eerder genomen maatregelen (het zogenoemde 'basispad') niet wezenlijk en bij JA21 gaan de laagste inkomens er relatief wat op achteruit ten opzichte van dat basispad.

Bij de meeste partijen daalt de armoede, hoewel ook daar de mate waarin verschilt. Het is voor het eerst dat het Planbureau de gevolgen van de maatregelen voor de armoede heeft uitgerekend. Volgens de CPB-berekening verhoogt de VVD het minimumloon met 5 procent en komt het in 2028 uit op 16,72 euro per uur. Linkse partijen komen vaak rond de 18 euro uit.

Volgens het CPB verhogen alle partijen die hun programma hebben laten doorrekenen de lasten. Maar de verschillen zijn groot als wordt ingezoomd op wie de lasten betaalt. Per saldo verlagen GroenLinks-PvdA en ChristenUnie de lasten voor gezinnen het meest. De VVD, D66, JA21 en de SGP verlagen die lasten ook. En bij bijna alle partijen nemen de lasten voor bedrijven toe. Alleen Volt en in iets mindere mate JA21 verlagen die.

Bij GroenLinks-PvdA nemen zowel de overheidsbestedingen als de consumptie van huishoudens toe, waardoor de economie licht groeit. Andere partijen met een positief effect op de economische groei zijn VVD, Volt en JA21.

Geen stemwijzer

Het CPB benadrukt dat de doorrekening van budgettaire en economische effecten maar één aspect is van de keuzes bij verkiezingen. De doorrekening is dan ook geen stemwijzer, onderstreept het CPB.

Behalve het CPB heeft ook het Planbureau voor de Leefomgeving programma's geanalyseerd. Het gaat daarbij om de programma's van VVD, D66, ChristenUnie, GroenLinks-PvdA en Volt.

Volgens het PBL is het niet waarschijnlijk dat de plannen voldoende zijn voor een klimaatneutraal Nederland in 2040. GroenLinks-PvdA, D66 en Volt willen al in 2040 klimaatneutraliteit bereiken. Zij combineren dit met forse extra lasten voor de industrie.

Fundamenteel andere keuzes

Op het eerste gezicht liggen de ambities van de deelnemende partijen op het gebied van leefomgeving dicht bij elkaar, vindt het PBL. Maar ze maken wel fundamenteel andere keuzes om de doelen te halen: "Dit heeft invloed op onze dagelijkse leefomgeving en leidt vooral op termijn tot een heel ander Nederland."

Het tempo waarin de partijen uitstoot van stikstof en broeikasgassen uit de landbouw terugdringen, verschilt. Bij D66, GroenLinks-PvdA, en Volt loopt de uitstoot meer terug dan bij ChristenUnie en VVD. De veehouderij zal bij die eerste drie partijen meer krimpen dan bij VVD en ChristenUnie.

Alle deelnemende partijen investeren in een goedkoper en beter openbaar vervoer. ChristenUnie, GroenLinks-PvdA en Volt hebben hier de grootste bedragen voor gereserveerd. De VVD investeert als enige partij in een extra uitbreiding van het autowegensnelwegennet.