Voorzichtige reacties uit Iran na aanval Israël, 'de bal ligt nu bij Teheran'

Israël heeft gisternacht Iran opnieuw openlijk en direct aangevallen. Het is een nieuwe stap in het steeds verder escalerende conflict tussen de beide landen. Toch zijn de eerste reacties uit Iran voorzichtig en afwachtend, zien deskundigen.

"Aan de reacties te zien lijkt het erop dat Iran hier goed op voorbereid is geweest", zegt Iran-deskundige Damon Golriz. Meerdere landen, waaronder Israël zelf, zouden Iran ingeseind hebben over de aanval. De meeste officiële uitspraken vanuit Iran zijn rustig en ingetogen, zegt Golriz. "Maar dat betekent niet dat het nu voorbij is."

De Israëlische aanval was volgens het leger alleen gericht op militaire doelen. Het is daarmee een "symmetrische" aanval in vergelijking met de Iraanse aanval op Israëlische militaire doelen op 1 oktober, zegt Erwin van Veen, conflictonderzoeker bij Instituut Clingendael. Israël heeft het voor Iran zo makkelijker gemaakt om het hierbij te laten, zegt hij. "De bal ligt nu bij Teheran."

Vandaag kwam het Iraanse leger met een verklaring waarin gesuggereerd wordt dat een wapenstilstand in de Gazastrook en Libanon belangrijker zou zijn dan een vergeldingsaanval. Daarmee lijkt er ruimte voor de-escalatie. "Maar Iran heeft niet gezegd dat het wat hen betreft nu klaar is, dat deden ze na de vorige aanval wel", zegt Van Veen.

Gezichtsverlies Iran

Er is wel sprake van gezichtsverlies voor Iran, zegt Golriz. "De boodschap van Israël is: we kunnen technisch op drie plekken, zonder schade en met succes verdedigingsmechanismen in het land aanvallen." Israël laat hiermee volgens hem zien nog veel meer schade te kunnen aanrichten.

Specifiek was het doel de Iraanse luchtverdediging, zegt Van Veen. Het is niet bekend hoeveel schade is aangericht. "Als je die voor een flink deel hebt uitgeschakeld, zet dat de deur open voor aanvallen in de toekomst, die dan wat harder zullen binnenkomen omdat je ze niet kunt tegenhouden."

Desondanks klinken er dus niet veel dreigende woorden vanuit Iran, wat ook te maken heeft met hoe er in het binnenland wordt gekeken naar de oplopende spanningen. "Het land heeft enorme economische problemen en er leeft grote ontevredenheid onder de bevolking", legt Golriz uit. De Iraanse bevolking zit dan ook niet op oorlog en oorlogsretoriek te wachten, zegt hij.

"Wel heeft Iran naar buiten gebracht dat militairen van het Iraanse leger zijn gedood bij de aanval", zegt Golriz. Die boodschap is vooral gericht aan de Iraanse bevolking. Eerst maakte Iran bekend dat het om twee militairen ging, maar inmiddels is dat opgelopen naar vier.

Het leger heeft onder de bevolking een andere status dan de Iraanse Revolutionaire Garde - een speciaal militair korps dat in 1979 is opgericht door ayatollah Khomeini nadat de toenmalige leider, de sjah, was afgezet. De Revolutionaire Garde is een belangrijke machtsfactor in Iran.

Amerikaanse verkiezingen

Of Iran het hierbij zal laten of juist zal terugslaan en op welke schaal dat zal zijn, hangt af van meerdere factoren. Een reactie zal sowieso waarschijnlijk pas na de Amerikaanse verkiezingen komen, verwacht Golriz. Ook Van Veen denkt dit. "Als de Israëliërs tegen de wensen van Biden ingaan en Harris straks wordt verkozen, dan hebben ze een probleem."

De rol van de VS was dit keer groot, zegt Van Veen. "Israël heeft nu twee keer een aanval beantwoord op een vrij symmetrische en beperkte manier, en vooraf aangekondigd. Dat zijn allemaal tekenen van de-escalatie en dat was zonder de VS niet gebeurd."

Andere scenario's

Iran kan ook nog Hezbollah inzetten voor vergelding, zegt Golriz. "Maar Iran heeft niet zoveel opties en staat er vrijwel alleen voor." Hij wijst erop dat veel landen de Israëlische aanval veroordeelden, maar niet noemden dat Iran het recht heeft om zichzelf te verdedigen.

"Als je uitzoomt is hier sprake van het creëren van een toekomstige architectuur voor de veiligheid van het Midden-Oosten." Daarbij hebben ook grootmachten als Rusland en China grote belangen.

"We moeten er ook rekening mee houden dat er op een andere plek kan worden teruggeslagen", denkt Van Veen. "Een veelgehoorde hypothese is: stel, het loopt echt uit de hand tussen Iran, Israël en uiteindelijk ook de VS, dan kan China zo'n moment gebruiken om Taiwan aan te vallen of te bezetten. Dat zijn scenario's waar we serieus rekening mee moeten houden."