VN grijpt naar zeldzame resolutie voor bestand Gaza, 'maar VS houdt sleutel'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

De internationale gemeenschap roert zich nadrukkelijk bij het zoeken naar een uitweg uit de oorlog tussen Hamas en Israël. Komende nacht komt de Algemene Vergadering van de VN in spoedzitting bijeen, met op de agenda een zeldzame resolutie. Kan dat een doorbraak brengen?

De VN, secretaris-generaal Guterres voorop, heeft recent op allerlei manieren geprobeerd Israël en Hamas te bewegen tot een staakt-het-vuren. Zowel de Algemene Vergadering als de Veiligheidsraad hebben al eens opgeroepen tot gevechtspauzes en vorige week zette Guterres zelf artikel 99 uit het VN-Handvest in. Met dat artikel kan de secretaris-generaal op eigen initiatief de Veiligheidsraad bijeenroepen.

Het was voor het eerst sinds 1989 dat een secretaris-generaal dat artikel uit de kast haalde; destijds gebeurde het vanwege de burgeroorlog in Libanon. In de Veiligheidsraad vetode de VS zoals verwacht een nieuwe oproep tot een staakt-het-vuren. Dertien van de vijftien leden stemden voor, het Verenigd Koninkrijk onthield zich en de VS stemde dus tegen omdat dat land vond dat de terreuraanslag van Hamas onvoldoende werd veroordeeld in de tekst.

Het leidde tot een volgende zeldzame stap: een spoedzitting van de Algemene Vergadering over een staakt-het-vuren, met een beroep op resolutie 377 A. Die 'uniting for peace'-resolutie werd in 1950 in het leven geroepen na het uitbreken van de Koreaoorlog, om via de Algemene Vergadering het veto van de Sovjet-Unie in de Veiligheidsraad te omzeilen.

Met de resolutie kan de Veiligheidsraad gepasseerd worden, als die er niet in slaagt zijn "primaire verantwoordelijkheid te nemen voor het handhaven van de internationale vrede en veiligheid". Ruim een kwart eeuw geleden werd 'uniting for peace' voor het laatst ingezet.

Er is wel een cruciaal verschil met een resolutie van de Veiligheidsraad: hij is niet-bindend. Israël kan het besluit naast zich neerleggen zonder dat er sancties volgen. Peter Malcontent, universitair docent internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in het Palestijns-Israëlische conflict, verwacht dan ook niet dat er meteen iets verandert, mocht de resolutie worden aangenomen.

"Maar het zegt wel wat. Het voert de druk op, met name op de Verenigde Staten", legt Malcontent uit. Volgens hem is de resolutie zo'n beetje het laatste wat van stal gehaald kan worden binnen de VN om een staakt-het-vuren te bewerkstelligen. De werkelijke sleutel ligt bij de VS, benadrukt Malcontent.

Sleutelrol voor VS

Al meer dan een halve eeuw zijn de Verenigde Staten veruit Israëls belangrijkste bondgenoot. Alle presidenten onderstrepen de sterke relatie met Israël en in de Amerikaanse politiek en onder de bevolking is er veel steun voor.

In totaal gaf de VS Israël 318 miljard dollar aan steun, meer dan aan welk ander land ook. Vooral militair is Israël afhankelijk van de VS, zegt universitair docent Malcontent. Als voorbeeld noemt hij de recente, haastige verkoop van zo'n 14.000 Amerikaanse tankgranaten aan Israël. "Als de militaire hulpkraan dichtgaat, houdt het snel op."

Volgens hem kan geen ander land een directere of grotere invloed hebben op de oorlog. Arabische landen, zoals Egypte en Qatar, hebben een belangrijke rol gespeeld bij de onderhandelingen over de recente gevechtspauzes in ruil voor de vrijlating van gijzelaars door Hamas. Maar meer dan dat kunnen ze volgens hem niet doen.

Malcontent spreekt van "risk, op hoog niveau". Andere supermachten, zoals China en ook Rusland, stemmen in de VN volgens hem vóór resoluties die aandringen op een wapenstilstand, al is het alleen maar om de VS dwars te zitten of om Israëls regionale tegenstanders Iran en Syrië te ondersteunen. Maar de feitelijke invloed van de Russen en de Chinezen in het Midden Oosten is minder groot dan die van de Amerikanen, legt Malcontent uit. "Ze kijken er van een afstand naar en handelen politiek opportunistisch."

'EU-steun voor resolutie is interessant'

Malcontent kijkt met bijzondere interesse naar de spoedzitting van de Algemene Vergadering. Hij is vooral benieuwd naar het stemgedrag van de EU-landen, dat mogelijkerwijs ook van invloed kan zijn op de Amerikaanse opstelling.

De afgelopen weken leek in de VS wat beweging te ontstaan rond de onvoorwaardelijke steun aan Israël; er werd vaker benoemd dat Israël rekening diende te houden met de burgerbevolking.

Malcontent: "Zo'n uniting for peace-resolutie heeft hoe dan ook meer statuur dan de resolutie die in oktober door de Algemene Vergadering werd aangenomen. Als de nieuwe resolutie op meer steun kan rekenen van de EU-landen komt de VS steeds geïsoleerder te staan. Dat kunnen de Amerikanen wel lijden, maar een prettig vooruitzicht is het niet. Mogelijk zal president Biden de druk op Israël dan proberen op te voeren met als boodschap dat de tijd begint te dringen."