Dick Jansen
redacteur Buitenland
Dick Jansen
redacteur Buitenland
"Israëliërs en Palestijnen verdienen het beiden om naast elkaar te leven in veiligheid, waardigheid en vrede. We kunnen niet teruggaan naar de status quo zoals die bestond op 6 oktober."
Met die woorden doelt de Amerikaanse president Biden op de zogeheten tweestatenoplossing om het conflict tussen Israël en de Palestijnen te beëindigen. Leiders van over de hele wereld sluiten zich aan bij het pleidooi voor een permanente oplossing. Maar gemakkelijk zal die niet zijn - en de discussie erover wordt niet voor het eerst gevoerd.
Nog voor de oprichting van de staat Israël kwamen de Verenigde Naties in 1947 met een plan voor de oprichting van twee staten: een voor de Joodse en een voor de Arabische/Palestijnse inwoners van het Mandaatgebied Palestina, dat tot dan Brits was.
Het VN-plan werd omarmd door de Joodse onafhankelijkheidsbeweging, maar Arabische buurstaten en vertegenwoordigers van de Palestijnse Arabieren wezen het af omdat de voorgestelde gebiedsverdeling uitviel in het voordeel van de Joodse inwoners van Palestina, die toen nog een kleine minderheid vormden. Het plan ging van tafel.
Daarna verklaarde Israël zich in 1948 onafhankelijk, waarop de buurstaten Israël aanvielen. Bij de onafhankelijkheidsoorlog - de Nakba (catastrofe) voor Palestijnen - vluchtten ruim 700.000 Palestijnse Arabieren naar het Egyptische Gaza, de Jordaanse Westoever en omliggende landen. Na de oorlog van 1967 tussen Israël en zijn buurlanden werden de Golanhoogten, Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem permanent bezet door Israël.
De vestiging van een onafhankelijk Palestina naast Israël werd het meest concreet bij de Oslo-akkoorden in de jaren 90. Die vormden het raamwerk waarin de Palestijnse Autoriteit (PA) geleidelijk het bestuur in de Palestijnse gebieden zou overnemen en Israël zich stapsgewijs zou terugtrekken uit Gaza en de Westelijke Jordaanoever. Maar heikele issues als de status van Oost-Jeruzalem en het recht op terugkeer van Palestijnse vluchtelingen van 1948 en 1967 werden niet opgelost.
Aan dat vredesproces kwam een eind toen de Israëlische premier Rabin eind 1995 werd vermoord door de rechts-extremistische Israëliër Yigal Amir. Aan Palestijnse zijde verzetten Hamas en andere militante groeperingen zich tegen de akkoorden, waar ook de erkenning van Israël bij hoorde.
Ook in 2000 en 2008 waren leiders dicht bij een akkoord over een Palestijnse staat, maar liepen gesprekken toch stuk. Struikelblok: het eventuele recht op terugkeer van ruim 5 miljoen Palestijnse vluchtelingen en hun nazaten, en de toekomst van illegale Joodse nederzettingen.
Op deze kaart zie je waar op de Westelijke Jordaanoever inmiddels Joodse nederzettingen zijn:
In 2005 besloot Israël onder premier Sharon nog wel om het leger weg te halen uit Gaza en Joodse nederzettingen daar op te geven; iets dat slecht viel bij zijn eigen bevolking. Maar met de machtsovername van Hamas in Gaza in 2007, hun rivaliteit met de Palestijnse Autoriteit én hardliner Netanyahu aan de knoppen in Israël, verdween een tweestatenoplossing ogenschijnlijk voorgoed uit zicht.
Tot de bloedige aanval van Hamas op Israël op 7 oktober. Amerika steunt Israël sindsdien bij het uitschakelen van Hamas en wil dat na de oorlog de Palestijnse Autoriteit aan de macht komt in Gaza. Die zou dan de enige Palestijnse partij moeten zijn bij onderhandelingen over een Palestijnse staat.
Maar wat de VS en andere landen ook willen: er zijn nog altijd veel obstakels. Dit zijn de belangrijkste:
Nederzettingen op de Westoever
Sinds de bezetting van de Westoever en Oost-Jeruzalem in 1967 is het aantal kolonisten dat daar volgens internationaal recht illegaal woont en werkt gegroeid naar ruim 700.000. Er zijn meer dan honderd illegale nederzettingen en 'outposts'. De vraag is of en hoeveel nederzettingen Israël zal willen teruggeven aan de Palestijnen. En of Israël, als het bepaalde nederzettingen op de Westbank handhaaft, ander land ter compensatie aan de Palestijnen zal aanbieden.
De nederzettingen en de speciale verbindingswegen, die alleen door Israëlische burgers mogen worden gebruikt, zorgen nu voor een logistieke nachtmerrie voor de Palestijnen als ze zich willen verplaatsen binnen de Westelijke Jordaanoever. Het gebied is nu een spreekwoordelijke gatenkaas, waar het moeilijk wordt om een levensvatbare Palestijnse staat te vestigen.
Correspondent Nasrah Habiballah neemt je in deze video mee langs de vele checkpoints in het gebied:
Als de Israëlische regering al wil meewerken aan een onafhankelijk Palestina, is het de vraag of Israël echt zal toestaan dat die staat een eigen defensiemacht ontwikkelt. "Ik ben bereid hun alle middelen te geven om zichzelf te kunnen besturen, maar geen enkele macht waarmee ze ons kunnen bedreigen", zei Netanyahu begin dit jaar tegen CNN .
Volgens deskundigen is dat bezwaar overigens niet onoverkomelijk. "Een combinatie van een stevig uitgeruste Palestijnse politiemacht en een geloofwaardige internationale garantstelling voor de veiligheid van een Palestijnse staat kan een oplossing zijn voor dit vraagstuk", stelt conflictonderzoeker Erwin van Veen van Instituut Clingendael.
De status van Jeruzalem
Niet zonder reden voorzag het VN-plan uit 1947 in een internationale status voor Jeruzalem. De Palestijnse Autoriteit heeft het nu door Israël bezette Oost-Jeruzalem aangemerkt als toekomstige hoofdstad. Maar Israël verklaarde al in 1980 bij wet dat Jeruzalem de "eeuwige en ondeelbare" hoofdstad van Israël is.
Een bijzonder knelpunt is de status van de oude stad en de Tempelberg, of Haram al-Sharif voor moslims. Met voor zowel joden, moslims als christenen heilige plekken als de Al-Aqsamoskee, de Klaagmuur en de Heilig Grafkerk.
Palestijnse vluchtelingen en het recht op terugkeer
Het aantal door de Verenigde Naties erkende Palestijnse vluchtelingen door de Nakba of 'catastrofe' is uitgegroeid tot bijna 5 miljoen. De meesten wonen in vluchtelingenkampen in Jordanië, Libanon of Syrië. Bij eerdere onderhandelingen tussen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) van Arafat en Palestijnse Autoriteit met Israël hielden de Palestijnen vast aan hun recht op terugkeer. Israël wil dat niet toestaan, omdat Joodse inwoners van Israël anders een minderheid zouden worden in de Joodse natiestaat.
De Palestijnen willen ook dat Israël de Nakba voluit erkent en daar verantwoordelijkheid voor neemt. Daar hoort dan ook compensatie bij voor verloren land en huizen in het huidige Israël.
Volgens Van Veen is een mogelijke tussenoplossing het instellen van een ruimhartig compensatiefonds, het accepteren van een symbolisch aantal Palestijnen dat terugkeert binnen de grenzen van Israël en het verder mogelijk maken van terugkeer naar de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. "Het is verre van ideaal, maar ik zie in de huidige machtsrealiteit weinig andere mogelijkheden."
Draagvlak
Aangenomen wordt dat Netanyahu na de oorlog het veld moet ruimen. Zijn populariteit is sinds 7 oktober drastisch gedaald. Veel Israëliërs wijten de terreuraanslag van Hamas en de gijzeling van meer dan 200 Israëlische burgers aan het annexatiebeleid en het falende veiligheidsbeleid van Netanyahu's rechts-radicale regering. Veel legereenheden waren verplaatst van de grens met Gaza naar de Westoever, ter bescherming van de toenemende kolonistenpopulatie.
"Onder Netanyahu is de Palestijnse kwestie van een samenlevingsvraagstuk veranderd in een veiligheidskwestie", zegt Midden-Oostendeskundige Peter Malcontent. De vraag is of de oorlog de Israëlische bevolking enthousiast krijgt voor een permanente vredesregeling. Zeker nu de Israëlische politiek in de afgelopen jaren verder naar rechts opschoof.
Hetzelfde geldt voor de Palestijnen. De legitimiteit, populariteit en het functioneren van de Palestijnse Autoriteit en president Abbas is tot een dieptepunt gezakt. Het is de vraag wie Abbas op termijn opvolgt. In een onderzoek van begin november verklaren Gazanen nog minder dan eerst te geloven in vreedzame co-existentie met Israël en de tweestatenoplossing.