De verkiezing in kaarten: PVV ook populair in Biblebelt, NSC in noordoosten

• Jules Jessurun

  redacteur Online

• Harm Kersten

Een aardverschuiving, een monsterzege, met die begrippen beschreven journalisten vanochtend de verkiezingszege van de PVV. Maar in het kielzog van de partij van Wilders, wist ook NSC onder leiding van Pieter Omtzigt een flink aantal stemmers voor zich te winnen, vooral in het noordoosten van Nederland.

GroenLinks-PvdA doet het juist in grotere steden en in randgemeenten met hbo- en universitair opgeleiden goed. Dat en meer lees je in dit artikel, aan de hand van vijf kaarten.

PVV in Biblebelt groot

De PVV haalt veel stemmen binnen in onder meer het zuiden, de mijnstreek en de voormalige veenkoloniën in Noordoost-Nederland. Daar was de partij al groot, maar ze scoort nu ook goed in de Biblebelt, het gebied met veel gereformeerde kerkgangers dat loopt van Zeeland, via de Veluwe naar gemeenten als Kampen en Zwartewaterland in Overijssel. In onder meer Oldebroek en Elburg werd de partij de grootste.

"Onder jongeren doet de PVV het goed daar", zegt electoraal geograaf Josse de Voogd over de Biblebelt. "Terwijl niet-christelijke partijen daar vroeger nauwelijks stemmen haalden." Maar ook in het Westland en andere gemeenten met veel tuinbouw is de partij van Wilders gegroeid. "De Voogd: "Waar dat eerst vooral op plekken was waar het economisch wat moeilijker gaat, is de partij nu meer de grote rechtse conservatieve partij geworden."

NSC in heel Noordoost-Nederland populair

Met hoogstwaarschijnlijk 20 zetels is ook NSC van Pieter Omtzigt een van de grote winnaars. Het belangrijkste NSC-bolwerk is Twente, waar Omtzigt vandaan komt. Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen stemde een groot deel van de inwoners hier ook al op hem, toen hij nog bij het CDA zat.

De Voogd: "Maar nu scoort hij ook goed in steden die niet zo traditioneel CDA-gezind zijn." Als ook wordt gekeken waar NSC de op-een-na-populairste partij is, blijkt dat de partij het in heel Noordoost-Nederland goed heeft gedaan.

Dat komt grotendeels door het verlies van het CDA. De Voogd: "Maar het lijkt ook deels te verklaren door het gat wat is ontstaan door PvdA-stemmers, dat zich niet in de fusie met GroenLinks konden vinden."

GroenLinks-PvdA groot bij universitair geschoolden

GroenLinks-PvdA doet het vooral goed op plekken waar veel mensen wonen die een hbo- of universitaire-opleiding hebben. In onder meer Amsterdam, Utrecht en Nijmegen is de partij de grootste. De Voogd: "En je ziet dat de progressieve gemeenten een ring om zich heen hebben van rijke randgemeenten die ook in toenemende mate op GroenLinks-PvdA stemmen."

Dat is bijvoorbeeld te zien aan het stemgedrag van Ouder-Amstel bij Amsterdam, Bunnik bij Utrecht en Heumen bij Nijmegen. De Voogd: "Er is sprake van een soort 'Green Belt', een aaneengesloten strook tussen Haarlem en Nijmegen waar groene progressieve partijen het goed doen en waar veel hoger opgeleiden wonen."

Maar ook praktisch opgeleiden op het platteland in het noorden stemden traditioneel vaak links. Dat lijkt nu afgenomen. De Voogd: "Je had daar het aandeel oudere kiezers, dat heel trouw PvdA bleef stemmen, terwijl hun kinderen dat niet meer doen."

Rotterdam is een van de grote steden waar de PVV het goed doet en ook de omringende gemeenten stemmen voor het grootste deel PVV. De Voogd: "Daar is meer een economische elite, terwijl in Amsterdam meer een culturele elite is. En de randgemeenten nemen dan ook in die kleur aan."

Hij tekent wel aan dat de zege van de PVV in Rotterdam minder groot is dan die in 2002 was voor de LPF, de rechts-populistische partij van Pim Fortuyn. De Voogd: "Ondanks de PVV-winst beweegt Rotterdam ook in progressieve richting."

Bij de VVD kwam de winst van de PVV en hun eigen grote zetelverlies gisteren aan als een mokerslag. De partij werd nog wel de grootste in een aantal vooral rijkere gemeenten, zoals Wassenaar, Gooise Meren en Waalre.

Breda was de enige grotere stad waar de VVD nummer 1 werd. De Voogd: "Het kan zijn dat de rijke buurtdorpen die zijn gefuseerd met de gemeente Breda de doorslag hebben gegeven en dat als alleen de stad zou worden geteld de uitslag anders is."

Op plekken waar de liberalen vroeger vaak de grootste waren, is de VVD nu de tweede partij geworden. Maar in het noordoosten valt de partij vaak buiten de top-3. De Voogd: "Opvallend is de terugval op plekken waar ze nog vrij recent zijn gegroeid ten koste van het CDA: in Twente, de Achterhoek en Noord-Brabant."

Op deze kaart is te zien waar de VVD het meest heeft verloren ten opzichte van de vorige verkiezingen: