Feest, schrik en boosheid na grote overwinning PVV

Op zijn werkkamer slaat Geert Wilders zijn handen voor zijn gezicht. "35!" roept hij uit nadat op TV de eerste exitpoll is getoond. Het ongeloof is van zijn gezicht af te zien op het filmpje dat de PVV-leider op X deelt. In de uren erna stijgt zijn verwachte zetelaantal zelfs nog met twee naar 37.

Even later, in een café in Scheveningen waar op het laatste moment nog een partijbijeenkomst is georganiseerd, heeft Wilders al een verklaring voor het grote succes. "De kiezer heeft gesproken, en heeft gezegd; we zijn het zat, we zijn het spuugzat!"

"De hoop van Nederland is dat de mensen hun land weer terugkrijgen. Dat er iets aan de asieltsunami wordt gedaan, dat ze meer geld in hun portemonnee krijgen en dat de zorg verbeterd wordt", zegt hij tegen zijn gehoor.

Daarvoor is het wel nodig dat Wilders de komende tijd een coalitie bij elkaar krijgt. Zijn partij is bij de formatie "totaal niet te negeren" denkt hij zelf. Er moet een kabinet over rechts komen, vindt hij. Want over links is zijn agenda, waarin de beperking van migratie een belangrijke rol speelt, niet te verwezenlijken.

"Wij willen samenwerken. Iedereen moet over zijn schaduw heen springen, ook wij." Wilders zal zich "redelijk opstellen". Hij zal alleen "binnen de kaders van de wet en ook de Grondwet" voorstellen doen. "We gaan niet praten over moskeeën, korans en islamitische scholen", benadrukt hij, daarmee zijn mildere toon onderstrepend.

'Democratie verdedigen'

Bij GroenLinks-PvdA in Amsterdam vinden ze dat niet geruststellend. Daar overheerst de schrik over de winst van de PVV. "Nu breekt het moment aan dat wij de democratie gaan verdedigen", zegt lijsttrekker Frans Timmermans in een emotionele speech, waarmee hij klaar lijkt voor de oppositie. "Als je iemand tegenkomt die zich na vanavond afvraagt: hoor ik hier nog wel? Zeg dan heel duidelijk ja!"

Ook bij D66 heerst ontzetting en boosheid. Een strijdbare lijsttrekker Rob Jetten waarschuwt vooral voor de extreme ideeën van Wilders achter zijn "zogenaamd gematigde toon". "De politiek van intolerantie is genormaliseerd terwijl die nooit normaal mag zijn." Volgens Jetten heeft VVD-leider Dilan Yesilgöz "de deur wagenwijd opengezet voor Wilders", door samenwerking met hem niet langer uit te sluiten.

Dat ziet Yesilgöz uiteraard anders. Zij denkt niet dat ze met haar campagne de PVV de grootste heeft gemaakt. Er is "te weinig geluisterd naar de mensen" volgens haar. "Er zijn te weinig werkbare oplossingen geboden."

Aanvankelijk stonden de liberalen in de peilingen steeds stabiel op 27 en daarmee waren ze de grootste. Nu strijden ze met GL-PvdA om de tweede plek, met 24 zetels in de voorlopige prognose van de uitslag . GroenLinks-PvdA staat op 25, de PVV is met 37 zetels verreweg de grootste.

Dinsdag zei Yesilgöz nog dat haar VVD niet in een kabinet zou stappen onder leiding van premier Wilders, maar dat wil ze nu niet herhalen. Die uitspraak was vooral gebaseerd op de verwachting dat Wilders geen meerderheid zou kunnen vinden, zegt ze nu.

"Het voortouw in de formatie ligt niet bij ons", meent Yesilgöz. Wilders is nu aan zet en hij moet waarmaken dat hij alsnog zo'n meerderheid kan vinden. Of de VVD daarbij hoort, gaat ze eerst in de fractie bespreken.

Iemand die daar dolgraag bij wil horen is Caroline van der Plas van de BBB. Zij is blij met de zeven zetels die haar partij in de exitpoll en later ook in de prognose krijgt. "Wij doen gewoon mee. Ik heb er 100 procent vertrouwen in dat we in de coalitie komen", zegt ze. BBB is de grootste partij in de Eerste Kamer en dat kan belangrijk zijn voor een nieuw kabinet.

NSC wil regeren, maar zal 'niet eenvoudig' zijn

In Enschede, bij nieuwkomer NSC is de opluchting groot. De laatste dagen ging het in de peilingen een beetje bergafwaarts, maar in zowel de exitpoll als later de prognose van de uitslag gaat de partij van Pieter Omtzigt in een keer naar twintig zetels.

"Een geweldig resultaat", vindt hij. "Die functie elders? Die ligt in Den Haag de komende jaren." En hij wil regeren. "Wij zijn beschikbaar om het vertrouwen om te zetten in daden. Maar het zal niet eenvoudig zijn."

Ook bij NSC speelt de vraag of samenwerking met de PVV mogelijk is. In zijn speech noemt Omtzigt de partij van Wilders niet. In de campagne noemde hij de standpunten van de PVV in strijd met de Grondwet, maar hij gaf nooit duidelijk antwoord op de vraag of hij de partij daarmee ook uitsloot.

De voormalige coalitiepartijen hebben allemaal fors verloren, ook het CDA en de ChristenUnie. Zij hebben inhoudelijk vooral concurrentie gekregen van NSC, dat zich duidelijk op christendemocratisch gedachtegoed baseert.

ChristenUnie-voorvrouw Mirjam Bikker wil vasthouden aan haar overtuigingen: "christelijke, sociale politiek, geworteld in hoop, zoekend naar vrede, pal voor de rechtstaat". De winst van de PVV baart haar in dat verband zorgen.

Het CDA, onder Lubbers ooit goed voor 54 zetels, houdt er naar verwachting vijf over. Toch is het applaus op de partijbijeenkomst voor de nieuwe lijsttrekker Henri Bontenbal groot. Hij hoort in dat applaus "enthousiasme" voor zijn koers. "Dit is niet het einde. Wij komen terug", zegt hij.