De Wagner-groep heeft met de muiterij tegen het gezag in Moskou afgelopen weekend wereldwijd de aandacht getrokken. Maar de groep onder aanvoering van Jevgeni Prigozjin is veel meer dan een huurlingenleger.
Dat kun je al zien aan het Wagner-hoofdkantoor, een glazen kantoorkolos in Sint-Petersburg. Het is het thuishonk van een holding die zaken doet in olie, zeldzame metalen en goud, maar waar ook bouwbedrijven en trollenfabrieken bij horen. En dus huurlingen, die op meerdere continenten op wrede wijze het Russische staatsbelang dienen. Vaak betekent dat: wapens en strijders in ruil voor grondstoffen.
Wagner heet officieel PMC Wagner, private military company. "Maar het is meer. Wagner handelt met steun van de Russische staat en verbindt particuliere belangen met die van de overheid", zegt de Duitse hoogleraar Andreas Heinemann-Grüder, verbonden aan het Bonn International Centre for Conflict Studies en gespecialiseerd in Russische strijdgroepen.
'Bont gezelschap'
Volgens schattingen hebben zich zo'n 50.000 mensen aangesloten bij Wagner. De huidige omvang is niet duidelijk; een aanzienlijk deel van de manschappen is in Oekraïne gesneuveld.
"Het is in ieder geval een bont gezelschap", zegt Heinemann-Grüder. "Het zijn veelal mannen die hebben gediend in speciale eenheden, al wat ouder, en die elkaar kennen van eerdere oorlogen. Ook niet-Russen hebben zich bij Wagner aangesloten, zoals Belarussen, overgelopen Oekraïners, maar bijvoorbeeld ook Serviërs."
Met de aanvals- en vernietigingsoorlog tegen Oekraïne kwamen daar veel Russische gevangenen bij; zij maken kans op vrijheid als ze een half jaar voor Wagner vechten. Ideologie speelt volgens de hoogleraar geen echte rol, al is van onder anderen oprichter Dimitri Oetkin bekend dat hij rechtsextremistisch is.
De onbetwiste leider is Prigozjin. Ook na zaterdag. Heinemann-Grüder ziet "niemand die zijn plaats kan innemen". Oprichter Oetkin, nog steeds betrokken, is een voormalige inlichtingenofficier én naamgever van de groep. Wagner was Oetkins codenaam, afgeleid van de door Hitler vereerde componist Richard Wagner.
De geschiedenis van de groep begint in 2014. Oetkin en Prigozjin helpen bij de Russische bezetting en annexatie van de Krim. Later breidt Wagner zijn activiteiten uit naar Syrië, waar eenheden dictator Bashar al-Assad steunen in zijn bloedige, meedogenloze strijd tegen de oppositie.
Invloed in Afrika
Wagner speelt ook een grote rol bij uitbreiding van de Russische invloed in Afrika, zegt journalist Bram Vermeulen in het NOS Radio 1 Journaal. De groep is al lange tijd actief in onder meer Mali, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Sudan.
In die landen, met een instabiele politieke situatie, geeft de groep steun aan regimes. Wagner treedt bijvoorbeeld op tegen oprukkende rebellen of jihadisten. "Ze krijgen hun materiaal van het Russische leger en hebben zeer nauwe banden met Russische inlichtingen."
Een overzicht van landen in Europa en Afrika waar Wagner actief is:
De Wagner-soldaten staan in Afrika, net als in Oekraïne, bekend om hun wrede optreden. "Ook in Mali zien we dat. Worden er jihadistische activiteiten vermoed, dan komen ze gewoon naar die regio toe en dan wordt het hele dorp uitgemoord."
Daarbij komt het de Russische overheid goed uit dat Wagner een privéleger is, zegt Vermeulen. "Op het moment dat er mensenrechten worden geschonden, kan de overheid zeggen: 'daar hadden wij niks mee te maken.'" Heinemann-Grüder bevestigt dat. "Wagner doet de missies die de Russische staat zelf niet wil doen."
De Afrikaanse landen geven in ruil voor de steun van Wagner toegang tot grondstoffen als tropisch hardhout of goud. Geld is dan ook "de enige ideologie", zegt Vermeulen. "En dat maakt Wagner heel onbetrouwbaar, want met geld koop je alleen een tijdelijke oplossing en geen loyaliteit. De Afrikaanse leiders weten dat al langer, en Poetin is daar dit weekend ook achter gekomen."
Afhankelijkheid afbouwen
De opstand van zaterdag roept de vraag op of Wagner als machtige multinational kan doorgaan, en wat de gebeurtenissen betekenen voor de activiteiten van Wagner buiten Oekraïne en Rusland. "Dit betekent niet zonder meer het einde van Wagner", stelt Heinemann-Grüder. Maar lastiger wordt het wel om te opereren, bijvoorbeeld in Afrika. "Voor logistiek is Wagner daar afhankelijk van Russische transportvliegtuigen. Het is de vraag of die beschikbaar blijven."
Daar komt bij dat het politieke kapitaal van Prigozjin waarschijnlijk verbruikt is. "Er zullen meer regels komen voor de particuliere militaire bedrijven. Aannemelijk is ook dat er meer concurrentie komt, dat Moskou minder afhankelijk wil zijn van Wagner." Want Wagner mag dan de bekendste groep zijn; het is bij lange na niet de enige. Wel is geen ander bedrijf zo breed inzetbaar als Wagner.
