Ineens trok vandaag het Wagner-leger op tegen landgenoten. De huurlingen namen het militaire knooppunt Rostov aan de Don vannacht in en leken uit te zijn op een snelle doorstoot naar Moskou, tot Wagner-baas Prigozjin de opmars aan het begin van de avond stopte.
Toch is het conflict tussen Prigozjin en de militaire top van het Kremlin op scherp gezet. Een reconstructie aan de hand van vijf video's en een audiobericht hoe een al langer etterend conflict ineens oplaaide.
1. Zware kritiek op legerleiding
Prigozjin uit al langere tijd zware kritiek op de Russische legertop, met name op minister Sjojgoe en chefstaf Gerasimov. In de strijd om Bachmoet beklaagde hij zich dat munitieleveranties achterbleven bij de toezeggingen en dat zijn huurlingen daar de prijs voor betaalden.
Begin mei illustreerde hij zijn punt op lugubere wijze, door een tirade te houden naast pas gesneuvelde Wagner-mannen. "Het bloed is nog vers", vertelde hij bij een veld vol lichamen, om er woest schreeuwend aan toe te voegen: "Sjojgoe, Gerasimov, waar is verdomme de munitie?!"
Het was opmerkelijk felle retoriek in een land waar kritiek op de machthebbers dodelijk kan zijn. Maar Prigozjin kon er maandenlang mee wegkomen. Daarbij zal geholpen hebben dat hij resultaten boekte: de stad Bachmoet was een gehaktmolen geworden voor de reguliere Russische soldaten, maar Prigozjin beet zich er succesvol in vast.
Bovendien koos Prigozjin zijn doelwitten zorgvuldig. Steeds bekritiseerde hij de militaire top, niet Poetin zelf. Desalniettemin waren er de afgelopen tijd voortekenen dat de relatie echt onder druk stond. Rusland wilde bijvoorbeeld privélegers zoals Wagner onder het officiële gezag van het leger brengen, iets waar Prigozjin fel op tegen was.
2. Twijfels over aanleiding van de oorlog
Het leidde ertoe dat Prigozjin zich steeds meer veroorloofde te zeggen. Gisteren durfde hij zelfs de beweegredenen voor de oorlog in Oekraïne in twijfel te trekken, een haast openlijke aanval op de autoriteit van Poetin zelf. Prigozjin redeneerde dat Oekraïne helemaal geen bedreiging was geweest voor Rusland, maar de legertop naar medailles snakte.
"De oorlog was nodig zodat een handvol klootzakken een feestje kon hebben en pr-aandacht om te laten zien hoe sterk het leger is. Zodat Sjojgoe maarschalk kon worden en opnieuw de hoogste heldenonderscheiding kon krijgen."
3. 'Aanval op Wagner'
Kort na publicatie van de video kwam het conflict in een stroomversnelling. Slechts enkele uren later publiceerde Wagner beelden waarop de nasleep van een Russische aanval op een huurlingenkamp zou zijn te zien: versplinterde bomen en nasmeulende brandjes. "Ooggetuigen melden dat de aanval uit de achterhoede kwam, dus van de troepen van het Russsiche ministerie van Defensie."
Bewijs voor die beschuldiging was er niet, evenmin voor de bewering dat er veel slachtoffers waren gevallen. Prigozjin reageerde evenwel woest: "Dit tuig moet worden gestopt." Hij voegde eraan toe in Moskou verhaal te willen gaan halen: "Dit is geen coup, het is een mars voor gerechtigheid". Wel meldde hij meteen dat tegenstanders zouden worden gedood.
Op de felle reactie volgde meteen tegengas uit Moskou: de Russische veiligheidsdienst FSB startte een strafrechtelijk onderzoek naar Prigozjin wegens muiterij, omdat hij zou hebben opgeroepen tot een gewapende opstand. Leden van Wagner werden opgeroepen niet naar zijn bevelen meer te luisteren en hem aan te houden.
4. Opmars naar Rostov aan de Don
Ondertussen zetten de Wagner-troepen echter de opmars in naar Rosrov aan de Don, van waaruit de Russische troepenbewegingen in Oekraïne worden gecoördineerd. Prigozjin zei dat zijn huurlingen de stad ingenomen hebben zonder een schot te hebben gelost.
Zelf bracht hij al snel beeld naar buiten van hoe hij de veroveringen op Russisch grondgebied inspecteerde en overleg had met plaatselijke Russische bevelhebbers, die nu min of meer door hem gegijzeld zijn. Hij vertelde hen te eisen dat Sjojgoe en Gerasimov zich bij hem melden en anders door te zullen stoten naar Moskou.
5. Poetin reageert
Nu was het aan Poetin om fel te reageren op de openlijke muiterij van zijn voormalig bondgenoot. Landverraad noemde hij het vanmorgen in een ingelaste toespraak op de Russische televisie. Broedermoord, een dolkstoot in de rug.
Poetin trok een vergelijking met Russische Revolutie van 1917, toen opstandelingen het land dwongen uit de Eerste Wereldoorlog te stappen en "Rusland van de overwinning bestolen".
In de toespraak noemde Poetin Wagner maar één keer, om de soldaten eraan te herinneren dat ze samen steden als Bachmoet hadden veroverd. Prigozjin bleef in de toespraak onvermeld.
6. Prigozjin stopt opmars
Gedurende de dag rijdt een konvooi van Wagner-soldaten richting Moskou. Ze naderen de stad naar eigen zeggen tot zo'n 200 kilometer.
Aan het begin van de avond geeft Prigozjin plotseling opdracht om de opmars te stoppen. "In acht nemende dat er Russisch bloed kan vloeien door een van de twee partijen, gaan we onze kolonnes laten omdraaien. En keren we terug naar de veldkampen in Oekraïne", zegt hij in een audioboodschap.
Daarmee lijkt de grootste spanning voor nu uit de lucht. Op de langere termijn zullen de gebeurtenissen van deze zaterdag zeker doorwerken.
