"Ik ben er doodziek van", zegt een anonieme functionaris van het ministerie van Defensie in de VS tegen Amerikaanse media. Het citaat is veelzeggend over de impact van de reeks uit het Pentagon gelekte geheime documenten. Een groot onderzoek is ingesteld om de onderste steen boven te krijgen.
Wat maakt dit lek zo bijzonder en gevoelig?
Volgens Amerikaanse kranten gaat het vooralsnog om zo'n honderd pagina's aan top secret informatie. Het aantal verbleekt bij de ruim tien miljoen geheime documenten die WikiLeaks sinds 2006 heeft gepubliceerd. Of de 1,7 miljoen door Edward Snowden gelekte pagina's, inmiddels tien jaar geleden. Maar het gaat hier niet om kwantiteit.
De informatie die de afgelopen dagen is vrijgekomen kan grotere gevolgen hebben dan eerdere onthullingen, legt inlichtingenexpert Ben de Jong uit, die verbonden is aan de Universiteit Leiden. "Het zou gaan om zeer gevoelige informatie over actuele militaire zaken. Ik kan me niet herinneren dat dit zo eerder is gebeurd."
De nieuwste documenten zijn amper een maand oud en reppen over tekorten en zwakheden bij het Oekraïense leger. Als de informatie klopt kan Rusland er dankbaar gebruik van maken op het slagveld. En zo niet, dan is het bruikbaar als propaganda voor de Russische bevolking.
Bovendien circuleren de eerste onthullende documenten al sinds februari op internet. Terwijl Defensieminister Austin er pas vorige week voor het eerst over is geïnformeerd. Ook kan de regering niet uitsluiten dat er nog meer via het lek naar buiten komt. En de informatie over afluisterpraktijken gericht tegen bondgenoten brengen Washington nog verder in verlegenheid. "Het is een afgang voor de VS", zegt De Jong.
Wat weten we over de echtheid van de documenten?
In sommige van de rondgaande documenten zijn kleine vervalsingen vastgesteld. Zo zijn in een variant de verliezen van de Russische strijdkrachten veel lager en de Oekraïense verliezen fors hoger bijgesteld. Maar het gros van de papieren lijkt authentiek, zeggen experts tegen Nieuwsuur. Pentagon-functionarissen bevestigen tegen media in de VS dat de documenten echt zijn, kleine aanpassingen daargelaten.
Toch moeten we volgens ex-MIVD-chef Pieter Cobelens een slag om de arm houden als het gaat om welke informatie klopt. Want het is altijd mogelijk dat (bewerkte) inlichtingen bewust gelekt zijn, bijvoorbeeld om een tegenstander op het verkeerde been te zetten.
"Stel dat ik zelf iets vals zou laten lekken, of dat het deels klopte, dan zou ik ook naar buiten zeggen dat het echt is en dat er een onderzoek komt. Verder bevreemdt het mij dat de documenten over zoveel verschillende dossiers gaan, want inlichtingendiensten werken gesegmenteerd."
Een voorbeeld: om veiligheidsredenen heeft persoon A alleen toegang tot het Oekraïnedossier en niet tot inlichtingenoperaties in Zuid-Korea. Maar nu zijn over beide en nog veel meer onderwerpen tegelijk documenten uitgelekt. Dat roept volgens Cobelens vragen op.
Wat zijn de meest in het oog springende inzichten?
De lijst met veronderstelde onthullingen groeit elke dag. Vandaag meldt de BBC dat er een Nederlandse militair, iemand van een speciale eenheid, actief zou zijn geweest in Oekraïne. Het Nederlandse ministerie van Defensie wil er desgevraagd niet op reageren.
Ook is duidelijk geworden dat Washington tot in detail op de hoogte is van Russische oorlogsplannen, en die informatie doorspeelt aan Oekraïne. Verder zouden de Oekraïense strijdkrachten snel door hun voorraad afweerrakketten heen raken en forse verliezen hebben geïncasseerd na ruim een jaar oorlog. Ook de zware verliezen van Rusland worden onderschreven, net als de vele mislukte aanvallen in Oekraïne.
Het afluisteren van Israël zou informatie hebben opgeleverd over de inlichtingendienst Mossad, die de protestbeweging tegen premier Netanyahu heeft aangewakkerd. Ook het afluisteren van de Oekraïense president Zelensky en hooggeplaatste Zuid-Koreaanse functionarissen staat beschreven.
Op de lange termijn kunnen bondgenoten nu eenmaal niet om Washington heen.
Hoe groot is de kans dat de dader gepakt wordt?
Het is slechts een kwestie van tijd voordat duidelijk wordt hoe de documenten op internet zijn beland, daar zijn deskundigen Cobelens en De Jong het over eens. Er zijn immers maar heel weinig mensen die toegang hebben tot deze informatie, en iedereen wordt nu binnenstebuiten gekeerd.
"Dit moet vrijwel zeker een lek zijn dat op Amerikaanse grondgebied heeft plaatsgevonden", zegt De Jong. "De vraag is of de betrokkenen zich snel genoeg uit de voeten kunnen maken." Hij verwijst daarbij naar klokkenluider Snowden, die naar Rusland is gevlucht om vervolging in de VS te ontlopen.
Welke internationale gevolgen heeft het lek?
"Bondgenoten zullen nu voorzichtiger zijn met het delen van inlichtingen met de VS", zegt Cobelens. Niet alleen om geheime informatie af te schermen, maar ook om niet onnodig de veiligheid van spionnen in het buitenland op het spel te zetten.
De Jong vermoedt dat deze argwaan van korte duur is. "Ik denk dat het schandaal op de lange termijn niets uitmaakt: de bondgenoten van de VS kunnen nu eenmaal niet om Washington heen. Wij als Nederland bijvoorbeeld moeten wel verder met de Amerikanen in zee gaan."
Wat de oorlog in Oekraïne betreft, is het nog te vroeg voor conclusies. Wel beweert CNN al dat Kyiv de plannen voor het langverwachte voorjaarsoffensief heeft aangepast vanwege de onthullingen. De nieuwszender baseert zich op een anonieme bron uit de omgeving van president Zelensky.
