De provincie Flevoland heeft zich mogelijk schuldig gemaakt aan een poging tot het vormen van een inkoopkartel. Dat blijkt uit stukken die de provincie zelf online zette in het kader van de Wet open overheid (WOO) en uit gesprekken die de NOS daarover had met juristen.
De provincie wilde met Schiphol afstemmen met welke boeren zou worden onderhandeld over het uitkopen van boerderijen vanwege de stikstofruimte die daardoor vrijkomt. Zo'n afspraak kan de prijs drukken en is niet toegestaan.
In een mail zegt een ambtenaar van de provincie dat boeren mogelijk "met meerdere stikstofzoekers in gesprek zijn en op die manier de prijs opdrijven. Dat is marktwerking en [er is] niet altijd wat aan te doen, maar het kan handig zijn om hierover af te stemmen."
Gedeputeerde Harold Hofstra (ChristenUnie) van de provincie Flevoland zegt in een reactie dat de provincie deze vraag alleen maar stelde om te weten wat er op dit gebied speelt in de provincie. Maar volgens juristen die de NOS sprak, mag Flevoland zich niet op deze manier bemoeien met de aankoop van boerderijen, omdat er voor boeren die hun bedrijf willen verkopen dan geen sprake meer is van een eerlijke markt.
"Het afstemmen tussen partijen is verboden onder het mededingingsrecht," zegt hoogleraar Pieter Kuypers van de Radboud Universiteit. "Beide partijen zijn hier opkopers van stikstofrechten en handelen daarmee als ondernemingen. Dan moet je je aan het mededingingsrecht houden."
Ook hoogleraar Hans Vedder van de Rijksuniversiteit Groningen zegt dat de afstemming lijkt op een inkoopkartel.
Lelystad Airport
Schiphol heeft stikstofruimte nodig om Lelystad Airport te kunnen openen. Als het aan Schiphol had gelegen, hadden daar al lang commerciële vluchten moeten opstijgen en landen maar onder meer vanwege problemen met de stikstofvergunning is daarvan geen sprake.
Als Schiphol boeren uitkoopt, kan het de stikstofruimte die die boeren gebruikten inzetten voor de vergunning van zijn vliegvelden. Al eerder werd bekend dat het bedrijf boeren heeft uitgekocht in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht, omwille van de vergunning van Schiphol zelf.
De provincies zitten met deze aankopen van Schiphol in hun maag, omdat ze zelf ook boerderijen willen opkopen, bijvoorbeeld om infrastructurele projecten aan te leggen of om boeren zonder vergunning te kunnen legaliseren. Uit de WOO-documenten blijkt dat de provincie Flevoland vooral stikstofruimte probeerde te vinden voor de aanleg van een haven bij Urk.
Om de prijs niet eindeloos op te drijven, kan afstemming voor ambtenaren handig lijken, maar het mag niet, zegt jurist Kuypers. "Ambtenaren lijken vaak te denken dat mededingingsrecht alleen geldt voor ondernemingen, maar ook overheden moeten zich eraan houden als ze zich bezighouden met economische activiteiten. Of ze nu een gemeente, een provincie of een waterschap zijn."
Reactie provincie Flevoland
De provincie Flevoland zegt met de hierboven genoemde mail nooit te hebben gepoogd om de prijs te drukken. "Wij zijn in Flevoland gebiedsregisseur", zegt gedeputeerde Hofstra. "Wij gaan dus ook in overleg met partijen om te vragen: wat zijn jouw plannen? Waar ben jij mee bezig? En in dit kader sturen wij die mail dus ook richting de Schipholgroep."
Toch erkent hij dat de provincie ook de kosten in toom wilde houden. "Het is het goed recht van boeren om een goede prijs voor hun boerderij te krijgen. Maar het gaat ook om overheidsgeld dat we inzetten. Ik hoor ook gewoon goed en gedegen om te gaan met dat geld. Dus vanuit dat perspectief stelden we wel degelijk een geëigende vraag. We willen niet onnodig overheidsgeld uitgeven."
Dat juristen dat als het illegaal beïnvloeden van de prijs zien, verwerpt hij. "Ik ben geen jurist, maar ik ben het daar niet mee eens. Ik snap dat hoogleraren kunnen denken dat de suggestie wordt gewekt, maar lees nog maar eens goed wat er in de mail staat."
Dilemma provincies
De gepubliceerde mails illustreren een dilemma waarmee provinciebestuurders worstelen. Enerzijds willen ze niet te veel betalen doordat overheden tegen elkaar opbieden. Anderzijds hebben boeren recht op een eerlijke prijs voor hun stikstofrechten en die krijgen ze niet als er achter hun rug om afspraken worden gemaakt of informatie wordt uitgewisseld.
Het kwam uiteindelijk niet tot dergelijke afspraken tussen Schiphol en de provincie Flevoland. In een reactie aan de provincie stelde een medewerker van het vliegveld dat er op dat moment niet werd gepraat met boeren uit Flevoland. Desondanks, zeggen juristen, is alleen al het voorstel van Flevoland tegen de wet. Dat zou volgens hen voldoende kunnen zijn voor toezichthouder ACM om een onderzoek te starten.
