Christiaan Paauwe
Redacteur Buitenland
Christiaan Paauwe
Redacteur Buitenland
Het geluid van brekend glas is te horen wanneer een onherkenbare man - capuchon op, gezicht bedekt - een steen door een raam gooit. Een tweede man gooit molotovcocktails. Vier stuks slaan kapot tegen het rekruteringsbureau van het Russische leger; achter het raam op de eerste verdieping breekt brand uit.
Deze aanval in de stad Perm vond vorige week plaats en past in een patroon van aanslagen in Rusland sinds de inval in Oekraïne. Uit door de NOS geverifieerde beelden blijkt dat de afgelopen maanden bij meer dan vijftien wervingsbureaus van het Russische leger brand is gesticht. Nu demonstreren bijna onmogelijk is - omdat het kan leiden tot celstraffen of hoge boetes - lijken sommige Russen de stap te hebben gezet naar gewelddadig protest.
Linkse actiegroepen
Sinds het begin van de oorlog wordt Rusland al geteisterd door mysterieuze branden en sabotageacties, vooral in het grensgebied met Oekraïne. Van explosies bij een munitiedepot tot beschietingen van een olieopslag: volgens kenners heeft het er alle schijn van dat Oekraïne daarachter zit.
Maar de aanvallen op rekruteringsbureaus door heel Rusland zijn het werk van radicaal-linkse groepen in de Russische samenleving, zegt de Russische oppositiepoliticus Ilja Ponomarjov. "Dit is nu nog een ongeorganiseerde grassroots-beweging verspreid door Rusland, en we zien het aantal incidenten toenemen. Ze worden steeds radicaler, deze brandjes zijn nog maar het begin."
De politicus woont in de Oekraïense hoofdstad Kiev. Daar heeft hij aan het begin van de oorlog een nieuwssite opgericht, waarmee hij Russen probeert te laten zien wat er gebeurt in Oekraïne.
Dit zijn beelden van aanvallen op Russische rekruteringsbureaus, afkomstig van sociale media:
Ponomarjov zegt contact te hebben met groepen die achter sommige aanvallen zitten. "Deze mensen zijn klaar met het geweldloze protest van de meer liberale oppositie. Ze zien niet in waarom ze ongewapend de straat op zouden gaan als ze dan opgepakt worden, in de cel belanden of een hoge boete krijgen."
De enige juiste weg voor hen is daarom gewelddadig verzet, aldus Ponomarjov. "We zien aanvallen op politieauto's en auto's van mediapersoonlijkheden die de oorlog steunen." Zo werd onlangs de auto in brand gestoken van een blogger die geld inzamelt voor de oorlog. Bovenop de auto waren kledingstukken achtergelaten met daarop de letter Z - het Russische symbool voor steun voor de oorlog in Oekraïne.
Bijna wekelijks een aanval
De eerste aanval vond enkele dagen na de invasie plaats. Volgens Russische media stak een 21-jarige man in de regio Moskou een bureau waar nieuwe rekruten voor het Russische leger worden binnengehaald, in brand. Dat zou hij gedaan hebben omdat hij bang was dat het Kremlin een algehele mobilisering zou uitroepen. Sindsdien komen bijna wekelijks berichten naar buiten van aanvallen.
En die zijn verspreid over het hele land: op de door Rusland geannexeerde Krim, in de Kaukasusrepubliek Dagestan, en verder landinwaarts in steden als Perm. Ook in Vladivostok, duizenden kilometers naar het oosten aan de Stille Oceaan, werd een brand gemeld.
Russische autoriteiten houden Oekraïne verantwoordelijk voor sommige incidenten. Op Telegram ging begin juni een video rond van een 29-jarige man, met zijn handen achter zijn rug gebonden. Hij zou verantwoordelijk zijn voor meerdere branden in de buurt van Moskou. "Ik ben betaald door Oekraïne om brand te stichten", zegt de man in de video. Dit soort claims zijn moeilijk onafhankelijk te verifiëren.
'Moet wel uit Rusland zelf komen'
De Oekraïens-Israëlische militaire analist Yigal Levin denkt dat protestgroepen in Rusland achter de brandstichting rond rekruteringsbureaus zitten. "Het lijkt erop dat er een anti-oorlogsbeweging is die zich niet meer uitspreekt met slogans en demonstraties, maar met sabotageacties", zegt hij tegen een Oekraïense nieuwssite.
Dat dit soort brandjes ook in verre uithoeken van Rusland plaatsvinden, is volgens Levin een verdere aanwijzing. "Voor brandstichting langs de grens kan Oekraïne verantwoordelijk worden gehouden. Maar bij incidenten in Siberië en het Verre Oosten heb ik twijfels dat de lange arm van Oekraïne zover reikt."
Daar is Ponomarjov het mee eens. "Wat doen Oekraïense saboteurs in Vladivostok? Dat is onzin." Volgens hem komt het gewelddadige verzet vooral uit het armere, lager opgeleide deel van de bevolking, het segment waar ook een groot deel van de gerekruteerde militairen toe behoort. De activisten zien dat veel van die mannen sneuvelen in Oekraïne. Ook heeft die groep het meest te lijden onder de economische gevolgen van de oorlog en de sancties.
Verzet tegen de oorlog komt dus niet per se voort uit sympathie voor Oekraïne, concludeert Ponomarjov. Ze zijn tegen de oorlog omdat zij de gevolgen ervan ondervinden. "Deze groep wil vooral de Russische regering bestrijden. Daardoor komen hun belangen overeen met die van Oekraïne."
