De wereld reageerde geschokt, nadat de Russen waren vertrokken uit de Oekraïense plaats Boetsja. Doden bleken wekenlang op straat te liggen, sommige met vastgebonden handen op hun rug. Er komen steeds meer verhalen en beelden naar buiten over meedogenloos optreden van Russische militairen in door hen bezette gebieden.
Voor majoor Marnix Provoost, promotieonderzoeker aan de Nederlandse Defensie Academie, zijn de Russische daden in Oekraïne geen verrassing. "Dit is standaard. Als de Russen worden geconfronteerd met gewapend verzet, dan reageren ze met geweld. Ze gaan ervan uit dat je de bevolking daarmee kan onderwerpen."
Volgens Provoost maken de Russen gebruik van twee methodes om verzet tegen hun gezag te breken. "Als ze geen militair overwicht hebben, grijpen ze terug op massaal, niet-discriminerend geweld. Denk aan de inzet van artilleriesystemen, bombardementen, raketaanvallen. Zowel het gewapend verzet als de burgerbevolking wordt dan als militair doelwit gezien, zoals in Marioepol."
Als de Russen wel een militair overwicht hebben en enige mate van controle kunnen uitoefenen, passen ze een vorm van collectief straffen toe, zegt Provoost. "Dan wordt bijvoorbeeld de burgerbevolking gedeporteerd en eventueel elders in de Russische federatie herplaatst. Het doel daarvan is enerzijds om in dat gebied alleen nog gewapend verzet over te houden, anderzijds is het een waarschuwing aan de rest van de bevolking."
Een effectieve aanpak
Die militaire doctrine is niet door president Poetin bedacht, benadrukt de militair analist. "De Russen hebben tussen 1917 en 2017 te maken gehad met 24 gewapende opstanden tegen hun gezag. Daarvan hebben ze er 21 gewonnen."
Een aanpak die historisch gezien effectief is, maar ook vaak leidt tot oorlogsmisdaden. "De Russische politieke en militaire leiding roept daarvoor zelden tot nooit iemand ter verantwoording", benadrukt Provoost. "Bovendien is er binnen de Russische strijdkrachten een zwak middenkader van onderofficieren en officieren. Daardoor ontbreekt het leiderschap dat met name toeziet op de juridische, ethische en morele kaders waarbinnen gevechtsoperaties worden uitgevoerd."
'Negatieve vrede'
Al meteen aan het begin van zijn presidentschap werd duidelijk dat de Russen ook onder Poetin vasthielden aan die militaire doctrine. Na de bloedige Tweede Tsjetsjeense Oorlog, aan het begin van deze eeuw, installeerde Poetin een stroman in Tsjetsjenië, de beruchte krijgsheer Kadyrov.
Provoost: "Eigenlijk spreken we in dit verband meer van een 'negatieve vrede', waarbij de Russen in staat zijn geweest om gewelddadig verzet tegen hun gezag de kop in te drukken. Je kunt je afvragen hoe duurzaam een dergelijke vrede is. Wat gebeurt er als Poetin of Kadyrov verdwijnt? Mogelijk breken de vijandelijkheden dan alsnog uit."
De majoor ziet een groot verschil met de westerse militaire doctrine van de afgelopen jaren. "Het Westen probeerde de bevolking te overtuigen van de legitimiteit van gezag, zodat mensen uit eigen beweging zouden gaan samenwerken met een overheid. De Russische aanpak staat daar lijnrecht tegenover."
De situatie is bijna vergelijkbaar met Afghanistan in de jaren 80.
Twee recente voorbeelden waar de westerse 'hearts and minds'-campagne is toegepast, zijn Irak en Afghanistan. "Met name in dat laatste geval is duidelijk wat dat uiteindelijk heeft opgeleverd", zegt Afghanistan-veteraan Provoost, verwijzend naar het vertrek van westerse troepen en de terugkeer van de Taliban in dat land. "Dat hebben de Russen natuurlijk ook gezien en mede daardoor houden ze vast aan de autoritaire aanpak."
Maar uitgerekend in Afghanistan werkte die Russische militaire doctrine in de jaren 80 ook niet. De Sovjets streden tien jaar tegen Afghaanse opstandelingen, die werden gesteund door het Westen, en verloren uiteindelijk. "Destijds kwakkelde de economie van de Sovjet-Unie, en hadden ze te maken met westerse inmenging", zegt majoor Provoost. Hij ziet overeenkomsten met de huidige oorlog in Oekraïne.
Provoost: "Historisch gezien hebben de Russen twee keer eerder een Oekraïense opstand tegen hun gezag de kop ingedrukt, maar op basis daarvan kan je niet zeggen dat het een derde keer ook zal lukken." Het Westen levert wapens aan de Oekraïners en het Rusland van Poetin gaat gebukt onder economische sancties. "Dat tast het militair voortzettingsvermogen van de Russen ernstig aan. De huidige situatie is bijna vergelijkbaar met Afghanistan in de jaren 80."
