Oekraïne stelt dat het Russische leger afgelopen weekend fosformunitie heeft ingezet in Oost-Oekraïne. Als daadwerkelijk zulke brandbare explosieven zijn ingezet in het plaatsje Popasna, is dat mogelijk een oorlogsmisdaad. Maar voor militaire doeleinden is het gebruik van witte fosfor onder voorwaarden wel toegestaan.
"Het is grijs gebied', zegt Jan Tijmen Ninck Blok, adviseur humanitair oorlogsrecht van het Rode Kruis. "De inzet van witte fosfor is niet direct verboden onder het oorlogsrecht en valt onder de categorie brandwapens."
Ernstige brandwonden
Met een hitte oplopend tot 800 graden Celsius kunnen stukken fosfor bij contact met de menselijke huid doorbranden tot op het bot. Het chemische middel wordt in het leger onder meer gebruikt om rookgordijnen te veroorzaken, gebieden in het donker te verlichten of om doelwitten te markeren.
Allerlei factoren en omstandigheden spelen mee om te kunnen bepalen of zo'n wapen in een militaire context proportioneel is gebruikt, waar het juridisch gezien om draait in het oorlogsrecht. Bijvoorbeeld: is er gekozen voor het lichtst mogelijke middel, is er alles aan gedaan om burgers te waarschuwen of zo veel mogelijk te beschermen? "Er komt een heleboel bij kijken", zegt jurist Ninck Blok.
De Oekraïense autoriteiten hebben deze foto gedeeld van de mogelijke aanval bij Popasna:
Op basis van openbare bronnen lijkt de afbeelding te zijn gemaakt vanuit een huis in de straat Vulytsya Myru, in het noorden van het stadje met zo'n 20.000 inwoners. De foto is afgelopen weekend voor het eerst online verschenen, blijkt uit zoeken met zogenoemde reversed image search. De NOS heeft niet kunnen achterhalen wanneer de foto is gemaakt.
'Duidelijk witte fosfor'
"Het ziet er duidelijk uit als witte fosfor", zegt expert Chris Cobb-Smith aan de telefoon vanuit Oekraïne. Hij is voormalig VN-wapeninspecteur, ex-militair en onderzoeker van mensenrechtenschendingen. "De fosfor lijkt afkomstig van een raket, het ziet er groot uit."
Ook deze video, die door diverse accounts is gedeeld, zou gemaakt zijn in de nacht van zaterdag op zondag bij Popasna:
De locatie waar deze nachtelijke video is gemaakt, is niet via openbare bronnen te achterhalen. Maar als die foto authentiek is en inderdaad vanuit de bewuste straat is gemaakt, dan is via Google Maps en Google Earth te zien dat de explosie was op een heuvel buiten het stadje.
Dat maakt het moeilijk om te zeggen of er inderdaad sprake zou zijn geweest van een oorlogsmisdaad. Witte fosfor mag niet worden ingezet in dichtbevolkt gebied, "tenzij het militaire doelwit op voldoende afstand en afgescheiden ligt van dat gebied", zegt Ninck Blok.
Onderzoeken
Maar volgens het stadsbestuur is er overduidelijk wel sprake van een oorlogsmisdaad. Over eventuele slachtoffers of schade van de veronderstelde fosforaanval door Russische troepen is niets bekendgemaakt.
"Ik zou het ter plaatse grondig moeten onderzoeken om tot harde conclusies te kunnen komen", zegt Cobb-Smith. Op basis van het beschikbare beeldmateriaal valt de bewering van Oekraïne niet te checken.
De Brit is overigens ervaringsdeskundige. "Ik heb als militair witte fosfor gebruikt. En vergeet niet dat het legaal is." Hij zegt dat het ideaal was om snel rookpluimen te creëren en zo de vijand te verblinden. Voor dat effect wordt zo'n fosforbom volgens hem idealiter halverwege of op zo'n tweede derde afstand tussen de aanvallende eenheden en vijandige militairen geschoten.
Burgerslachtoffers
"Je kan fosfor niet direct op de vijand afvuren", vervolgt Cobb-Smith. Iets wat het Amerikaanse leger bijvoorbeeld wel heeft gedaan bij de Slag om Falluja in Irak van 2004, schreef The Guardian destijds. Ook bij andere conflicten in het Midden-Oosten en in Afghanistan hebben militairen en burgers zware brandwonden opgelopen als gevolg van wittefosformunitie.
