Voor Polen is de Russische dreiging er altijd geweest

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

Wie aan Polen vraagt of het Westen de afgelopen jaren naïef is geweest over de Russische dreiging, kan een eenduidig antwoord verwachten: ja. Voor hun land is die dreiging namelijk nooit weg geweest en is de herinnering aan het traumatische verleden met de Sovjet-Unie nog vers.

Door de Russische aanval op een militaire basis vlakbij de grens met Polen is het conflict voor dat land - en daarmee ook voor de EU - alweer dichterbij gekomen.

De Poolse president Duda waarschuwde in een interview met de BBC vandaag dat Rusland als het succesvol is in Oekraïne, mogelijk door wil met een aanval op Polen. De herinnering aan de Sovjettijd - toen Polen een satellietstaat was van Moskou - bezorgt hem kippenvel. Polen wil "nooit meer in de Russische invloedssfeer belanden", zei Duda.

De uitspraken zijn tekenend voor de pijnlijke geschiedenis met Rusland. Daarvan is men zich in West-Europa niet bewust, stelt de Poolse militair historicus Lucjan Fac. "Europa heeft met Polen als bufferstaat tussen Rusland en het Westen zijn waakzaamheid opgegeven. Wij hebben dat gevaar altijd gezien."

Fac is verbonden aan het Nationaal Museum van de Przemyśl. In deze grensstad, waar nu dagelijks duizenden Oekraïense vluchtelingen het land binnenkomen, wordt de diepgewortelde angst voor Rusland duidelijk. Hitler en Stalin deelden in 1939 Polen op. De nieuwe grens kwam recht door de stad te liggen met de rivier de San als natuurlijke grens. De rechteroever was bezet door de Sovjets, aan de andere kant zat de Gestapo.

"Hier zat de Russische geheime politie", zegt Fac. "Er waren arrestaties en deportaties van Polen tot diep in de Sovjet-Unie."

Een van de bekendste voorbeelden van de verschrikkingen onder de Sovjet-Unie is het Bloedbad van Katyn in 1940. Toen werden zo'n 22.000 Poolse officieren en leden van de intelligentsia vermoord door de geheime dienst NKVD. Ook in het centrum van Przemysl staat een monument ter nagedachtenis van de massamoord.

Beelden van Przemysl uit die tijd:

Dat trauma van de Sovjetbezetting speelt zeker nog onder de oudere generatie. Ook twee ooms van Krzysztof Jabłonka werden vermoord in Katyn. De voormalig diplomaat demonstreert - zoals veel Polen sinds de inval - voor de Russische ambassade in Warschau. "Katyn is een enorme wond", zegt hij. "Juist ook omdat het lang verboden was om erover te praten." Vrouwen van slachtoffers, zo ook een tante van Jabłonka, wisten jaren niet wat er met hun man gebeurd was.

Waar Oekraïne uit heel Europa steun heeft gekregen, springt die van Polen er bovenuit. In het hele land zijn Oekraïense vlaggen te zien en zijn gebouwen blauwgeel gekleurd. De meer dan anderhalve miljoen Oekraïners die naar het land zijn gevlucht, worden met open armen ontvangen. Polen heeft eeuwenoude historische en culturele banden met Oekraïne - voor de Tweede Wereldoorlog hoorde de stad Lviv bijvoorbeeld nog bij Polen. Ook daarom komt de oorlog hier zo dichtbij.

"Het voelt alsof ze ons hebben aangevallen", zegt Jabłonka. "Vergelijkbaar voor Nederland als Vlaanderen zou worden binnengevallen." Zelf heeft hij ook vluchtelingen opgenomen. Op de vraag of hij verrast was door de Russische invasie, moet hij lachen. "Nee, wij zijn absoluut niet verrast. Wij zijn er aan gewend. Kom op, dit is ons leven. We leven naast de vulkaan. De Russische vulkaan."

Historicus Fac is verrast over de Europese eensgezindheid. Ook al hadden de afgelopen jaren westerse landen misschien de dreiging niet genoeg door, daar bestaat volgens hem nu geen twijfel meer over. "Hier op de grens van Polen en Oekraïne, hadden we niet gerekend op deze steun van de Europese Unie."

De waarschuwingen van Polen komen inmiddels wel aan, concludeert hij. "De EU leek op een mooie gedekte tafel, maar in feite was ze verrot. Poetin dacht dat hij die tafel met een trap in elkaar kon laten vallen. Maar Europa is niet uit elkaar gevallen. Integendeel."