Afscheidsfilmpjes van familie, steden die worden gebombardeerd of dansjes terwijl Oekraïners hun land ontvluchten: allemaal met een populair deuntje eronder, teksten in beeld en het bekende TikTok-watermerk in de hoek. Het is voor jongeren misschien wel hét beeld van de oorlog in Oekraïne.
Tot nu toe was vooral Twitter een populair medium voor burgerverslaggeving. Bijvoorbeeld bij de Arabische Lente in 2011 of recenter nog: de beelden van het vliegveld in Kabul, Afghanistan nadat de Taliban daar de macht had overgenomen. Maar nu zijn zelfs veel beelden die rondgaan op Twitter afkomstig van TikTok. Binnen twee weken lijkt TikTok het belangrijkste medium te zijn geworden voor oorlogsverslaggeving.
Algoritme
Dat komt volgens experts door het gemak van TikTok: gebruikers kunnen video's in de app editen, en muziekjes en filters kiezen. Dat maakt het een snelle en makkelijke tool in tijden van oorlog. Ook het algoritme speelt een belangrijke rol. Zelfs gebruikers met weinig volgers kunnen binnen korte tijd tientallen miljoenen mensen over de hele wereld bereiken, via de For You-pagina. Daar zien gebruikers video's van mensen die ze niet kennen.
Daarmee verschilt het van andere socialemediaplatformen, waar mensen vooral content te zien krijgen van mensen die ze al volgen. En waar het moeilijker is om als gebruiker met weinig volgers viral te gaan.
Ook de Oekraïense Valeria bereikt miljoenen mensen met haar video's. Zij maakt TikToks vanuit haar schuilkelder in Oekraïne, vaak met humor. NOS Stories sprak met haar. "De eerste video die ik maakte ging over dingen die ik in mijn bomkelder heb. Eerst in het Russisch, maar de tweede was in het Engels. Daar kreeg ik al zo snel zoveel views op, dat ik dacht: oh mijn god, dit is gestoord. Ik kan de hele wereld laten zien wat er gebeurt in mijn land. Misschien kan ik mijn land zo helpen."
Ook haar landgenote Marta merkt dat de video's die ze maakt veel bekeken worden. Toen de oorlog uitbrak, was zij net op vakantie in Engeland. Ze besloot video's te posten die ze van familie en vrienden binnenkreeg, of die ze zag in Telegramgroepen. "Ik was een van de eersten die video's van de bombardementen op steden plaatsten. Al binnen een uur had ik 20.000 views, terwijl ik maar 400 volgers had." Inmiddels heeft Marta er honderdduizenden volgers bij en is die eerste video 50 miljoen keer bekeken. "Dat is meer dan de inwoners van mijn land. Ik kan maar niet begrijpen hoeveel dat is."
Zowel Valeria als Marta krijgt nu dagelijks honderden berichten van mensen over de hele wereld. "De Verenigde Staten, Europa, maar ook mijn eigen land: ik krijg veel steun. Sommigen willen ook doneren en daar zeg ik tegen dat ze geld moeten overmaken naar het Oekraïense leger. Het is zo gek dat mensen van over de hele wereld, die mij nog nooit hebben gezien, willen helpen", vertelt Valeria.
Valeria en Marta kregen ook regelmatig berichten van Russen. "Zij vragen dan of het echt is wat er bij ons gebeurt en of ik er meer over kan uitleggen", vertelt Valeria. "Maar soms zijn het ook vervelende berichten. Dan zeggen ze dat het nep is wat ik verspreid of krijg ik honderden reacties met Russische vlaggen onder m'n video van bots."
In Rusland is de toegang tot informatie over de oorlog uit het buitenland drastisch beperkt. Een van de weinige manieren om als Rus toch aan informatie over de oorlog uit de rest van de wereld te komen was TikTok, maar daar kwam deze week verandering in.
Russen kunnen geen berichten meer plaatsen op het platform of live gaan. Ook kunnen ze geen berichten meer zien van niet-Russische accounts. "We zien alleen nog oude berichten van Russen en blijven zo in een informatiebubbel, met geen enkele mogelijkheid meer om informatie uit andere landen te krijgen. Daar maak ik me zorgen om", zegt de Russische tiktokker Niki.
Hij ging vanaf het begin van de oorlog live bij demonstraties in zijn stad St. Petersburg op TikTok om Russen zo te laten zien wat er niet op tv komt. Ook maakte hij TikToks over de gevolgen van de sancties voor hem en zijn omgeving, maar dat kan sinds de blokkade niet meer.
Ook de Russische Natasha maakt dit soort video's, maar zij kan ze wel plaatsen op haar account. Ze maakte haar account aan in de Verenigde Staten en omzeilt zo de blokkade. "Misschien word ik wel opgepakt en veroordeeld. Misschien krijg ik vijftien tot twintig jaar gevangenisstraf voor wat ik doe. Maar ik zie het als een missie. Ik wil mensen informeren en iets veranderen in de wereld."
Ook de Oekraïense tiktokkers blijven doorgaan. "Misschien maak ik wel een video hoe ik vlucht uit Oekraïne. Zoiets, op een positieve manier. Ik wil niet iedere dag huilen. Daarom probeer ik altijd iets positiefs te vinden", zegt Valeria. En in de oorlog heeft ze ook iets positiefs voor zichzelf gevonden. "Ik droomde altijd van veel volgers, ik wilde bekend worden. Dus: dankjewel Poetin. Het is het beste wat je voor me hebt gedaan."
