Waar Poetin aan denkt als hij spreekt over nazi's in Oekraïne: het Azov-bataljon
Voor de Russen is Marioepol een belangrijke trofee. Er wordt hard gevochten om de Zuid-Oekraïense stad. Maar het leger van president Poetin stuit op zwaar verzet van het beruchte Azov-bataljon. Het is een onderdeel van de Nationale Garde en volgens Poetin hét voorbeeld van hoe extreemrechts greep heeft op Oekraïne.
Via pro-Russische Telegramkanalen gaat bijvoorbeeld een filmpje rond waarin een Russische verslaggever rechtsextremistische vlaggen omhoog houdt. Gevonden bij het Azov-bataljon, zegt hij. Het zou aantonen dat de strijd om Marioepol gaat om de denazificatie van het land. Wat weten we van deze veelbesproken eenheid?
Wolfsangel
De naam van het Azov-bataljon verwijst naar de Zee van Azov, waar Oekraïne in het zuiden aan grenst. In die regio vocht in 2014 een groep vrijwilligers succesvol tegen de pro-Russische rebellen. Het was toen al geen geheim dat ze een ultranationalistische ideologie hadden. De burgermilitie droeg openlijk de Wolfsangel, een bekend nazisymbool.
De oprichter van de groep, Andriy Biletsky, zei in 2010 dat het doel voor Oekraïne was om "het witte ras te leiden in een ultiem gevecht tegen ondergeschikte rassen".
In 2014 verdedigden zij succesvol het gebied rond Marioepol. De stad werd uiteindelijk heroverd op de pro-Russische rebellen. Ondanks de duidelijk extremistische sympathieën kregen de militieleden veel lof voor hun verzet. Ze vochten voor elke meter en deden dat - niet onbelangrijk - op eigen kosten.
De heldenstatus die Biletsky daardoor bij sommigen kreeg, wist hij in 2014 om te zetten in een parlementszetel. De militie werd opgenomen in de Nationale Garde van Oekraïne.
Aan het begin van de oorlog in Oekraïne plaatste het officiële Twitteraccount van de Nationale Garde een tweet waarin leden van het Azov-bataljon te zien zijn terwijl ze de kogels in varkensvet lijken te dopen. Bestemd voor de Tsjetsjeense islamitische soldaten in het Russische leger, zo staat erbij geschreven.
Boven de tweet staat inmiddels een waarschuwing van Twitter. "Deze tweet schendt de regels van Twitter tegen haatberichten, maar gezien de omstandigheden is het bruikbare informatie." Het geeft in één zin het ongemak weer rond het Azov-bataljon. De extreemrechtse achtergrond van de groep voelt ongemakkelijk, maar binnen het grotere perspectief van deze oorlog wordt die gedoogd.
De Poolse onderzoeker aan het Studiecentrum voor Extremisme in Oslo Kacper Rekawek, maakt een vergelijking: het voelt voor hem alsof we ons druk maken over het dessert, terwijl we nog niet zeker weten of er wel genoeg eten is voor het ontbijt. "In Polen zijn we ervan overtuigd dat wij het volgende gerecht zijn op Poetins menu", zegt hij. "Dus iedereen die vecht tegen deze opmars is welkom."
Ook hoogleraar en terreurexpert Beatrice de Graaf waarschuwt dat we de claims over het Azov-bataljon in een bredere context moeten zien. "De aanwezigheid van extreemrechtse sympathieën binnen reguliere veiligheidstroepen is wereldwijd een probleem", zegt De Graaf. Denk aan de problemen die het Duitse leger heeft met het controleren van extremistische ideeën binnen de commando's.
Aantrekkingskracht
De bijna mythische status van het Azov-bataljon onder extreemrechts heeft wereldwijd een bepaalde aantrekkingskracht. Toen het nog een burgermilitie was, reisden sympathisanten af naar Oekraïne om daar getraind te worden door de groep. Filmpjes zoals die door het Twitteraccount van de Nationale Garde werden gedeeld, dragen ook nu bij aan de populariteit van de groep.
Volgens Rekawek is er geen bewijs dat er nu ook mensen afreizen om onder het vaandel van die groep mee te vechten. "Er wordt vooral veel op sociale media over gesproken, maar de aantallen zien we niet aan de grens verschijnen. Daarbij neemt het bataljon niet zomaar iedereen van buitenaf aan."
Juist om die aantrekkingskracht onder controle te krijgen, heeft de Oekraïense regering het bataljon ingelijfd in de Nationale Garde, zegt Beatrice de Graaf. Overigens zijn er ook binnen het Russische leger onderdelen die openlijk nazisympathieën hebben, bijvoorbeeld de Russische Imperialistische Beweging.
In 2014 zag je ook dat extreemrechts juist aan Russische kant meevocht met de rebellen.
De rechtsextremistische elementen binnen het Azov-bataljon zijn nadrukkelijk aanwezig. Dat is problematisch, benadrukt zowel De Graaf als Rekawek. Maar ze zeggen ook dat het om een deel van het bataljon gaat, en dat het volgens hen niets zegt over de invloed van extreemrechts in Oekraïne als geheel, zoals Poetin claimt.
Waar we ons vooral zorgen over moeten maken, stelt De Graaf, is de opmars van extreemrechts in de hele westerse wereld. "Wereldwijd is het percentage van aanslagen door rechtsextremisten toegenomen en net als in 2014 is het grote gevaar dat Oekraïne opnieuw een hub wordt voor wat extreemrechtse strijders wel een 'white jihad' noemen."
Rekawek herhaalt nog eens dat er in Marioepol nu een humanitaire ramp plaatsvindt. "Poetins propaganda mag niet afleiden van het leed dat daar nu plaatsvindt."