'Kerncentrales niet gebouwd op oorlog, bij inslag dreigt grote ramp'
Bij de kerncentrale Zaporizja is vannacht brand uitgebroken na beschietingen door Russische militairen. Inmiddels hebben de Russen de kerncentrale in handen. Experts houden hun hart vast; als er onbedoeld een bom op een koelreactor valt kan dit enorme gevolgen hebben. "Dan moet je aan Fukushima of Tsjernobyl denken."
"Het aanvallen van een kerncentrale wordt gezien als in strijd met het internationaal humanitair oorlogsrecht", zegt bijzonder hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga van de Universiteit Leiden in het NOS Radio 1 Journaal. "Mocht het daar fout gaan, dan ontketen je krachten die je niet kunt overzien. Dat levert buitenproportioneel veel schade op. Dat de Russen rond deze kerncentrale vechten is dus heel erg opmerkelijk."
In deze video leggen we uit waar de kerncentrale ligt, en wat er afgelopen gebeurd is:
Het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) houdt de situatie nauwlettend in de gaten. In een reactie laat het agentschap weten dat de situatie rond de kerncentrale "intens en uitdagend" is. Bij de gevechten is geen radioactief materiaal ontsnapt. Op dit moment wordt de centrale nog altijd gerund door Oekraïens personeel. Bij de gevechten zouden twee gewonden zijn gevallen.
Het IAEA waarschuwt voor groot gevaar als een van de reactoren wordt geraakt. Het hoofd van het agentschap wil naar Tsjernobyl afreizen voor overleg met de twee partijen. Het agentschap praat met zowel Rusland als Oekraïne en wil dat er van beide partijen toezeggingen komen over de nucleaire veiligheid.
De Oekraïense president Zelensky gaf de situatie vannacht ook alle aandacht. Hij belde met de Amerikaanse president Biden over de situatie. In een videoboodschap beschuldigde hij Rusland van "nucleaire terreur". Hij riep Europa op "wakker te worden". Zelensky benadrukte dat in 1986 in Tsjernobyl maar in één reactor brand uitbrak, maar dat uiteindelijk voor veel ellende heeft gezorgd.
Grootste kerncentrale van Europa
In Zaporizja staan zes reactoren op een rij. Het zijn eigenlijk zes kerncentrales op zich, maar gezamenlijk gaat het om de grootste kerncentrale van Europa; dertien keer groter dan Borsele. 20 procent van alle elektriciteit in Oekraïne wordt er opgewekt. Dat maakt de kerncentrale een belangrijk strategisch doel voor de Russen. Wanneer de stroom kan worden platgelegd in een groot deel van het land is dit een groot wapen.
"Kerncentrales zijn absoluut niet ontworpen om te functioneren in oorlogsgebied", zegt atoomfysicus en emeritus hoogleraar Wim Turkenburg. Hij vreest voor een onbedoelde bominslag op een koelbad of koelreactor. "Dan kan er een grote ramp plaatsvinden."
De Russen kunnen ervoor kiezen om de stroomproductie in de centrale te stoppen. Dat levert geen risico's op. "Maar de centrale zelf moet in bedrijf blijven", zegt Turkenburg. Het koelproces is cruciaal voor de veiligheid.
"In kerncentrales zitten in de reactors grote bassins waar splijtstofstaven in zitten. In die staven zit heel veel radioactief materiaal. Die staven moeten permanent gekoeld worden en intact blijven. Als dat misloopt kun je een ramp krijgen vergelijkbaar als we in Fukushima of we Tsjernobyl eerder hebben gezien."
Om de vuurgevechten van afgelopen nacht maakt hij zich geen zorgen. Er vloog een bijgebouw in brand, maar dat heeft geen radiologische gevolgen. Kogels zijn ook het probleem niet, zegt hij.
"Als er een bom op de reactor valt komt er veel straling vrij. Dan besmet dat een groot gebied, ook Rusland zelf. Zo'n radioactieve wolk trekt kilometers ver", zegt Turkenburg. "Dat hebben we ook bij de ramp in Tsjernobyl gezien in 1986. Daar hebben we zelfs in Nederland last van gehad."
Volgens Turkenburg is van groot belang hoe Rusland nu omgaat met het personeel van de centrale:
Hij denkt dat in dat geval een gebied van 30 tot 50 kilometer rond de centrale geëvacueerd moet worden. De precieze omvang hangt van de windrichting af. De kerncentrale ligt hemelsbreed op zo'n 50 kilometer van de stad Zaporizja, met zo'n 730.000 inwoners de zesde stad van het land. Dat is binnen de gevarenzone.
Maar de gevolgen van een kernramp kunnen grootschaliger zijn, zegt Turkenburg. De wolk die vrijkomt kan verder trekken en elders neerslaan.
Het is niet logisch dat Russische troepen hiervoor zouden kiezen, maar Turkenburg vreest voor een fout. "Dat moet absoluut voorkomen worden. Vandaar dat de hele kernenergiewereld zegt: stop met militaire activiteiten rondom zo'n kerncentrale."