Russische staatsmedia geweerd uit EU, journalisten kritisch over 'censuur'

De Russische staatsmedia RT en Sputnik worden door de EU zo goed als volledig geweerd. Voorzitter Von der Leyen van de Europese Commissie kondigde dit zondag al aan en nu is het officieel bekrachtigd. RT (Russia Today) en Sputnik worden voorlopig verboden op tv, via satelliet, via internet, op online platforms en via apps.

"De systematische manipulatie van informatie en desinformatie door het Kremlin is een actief middel in de aanval op Oekraïne", zegt EU-buitenlandchef Borrell. "Vandaag nemen we een eerste en belangrijke stap tegen Poetins manipulatie."

In Nederland heeft RT geen uitzendlicentie. Dat betekent dat providers de zender niet uit hun programmering hoeven te halen. Wel wijst alles erop dat providers straks de websites moeten blokkeren. Omdat de juridische tekst nog vers is, moeten de providers nog bekijken wat de precieze gevolgen zijn, maar alle signalen die de NOS van betrokkenen krijgt, wijzen in de richting van een blokkade.

Vrije pers

De Nederlandse Vereniging van Journalisten is bezorgd over de mediablokkade. Volgens de NVJ is het niet aan staten om nieuwskanalen indirect te laten blokkeren en ondermijnt de EU daarmee de fundamenten van een vrije pers.

De journalistenbond wijst erop dat juist Rusland dit soort beleid al jarenlang voert en dat de EU ervoor moet waken zich niet op hetzelfde hellende vlak te begeven. Een blokkade is een middel dat wordt ingezet bij geweld of overtreding van wetten.

Ook de Europese Federatie van Journalisten is kritisch. Ze zegt in een verklaring dat het niet werkt om desinformatie te bestrijden met censuur. "Dat kan een contraproductief effect hebben op mensen die deze media volgen", zegt voorzitter Ricardo Gutiérrez. "Volgens ons is het beter om desinformatie van propagandistische of verondersteld propagandistische media te bestrijden met feiten, door hun fouten of slechte journalistiek bloot te leggen, door aan te tonen dat ze niet onafhankelijk zijn, dat ze loyaal zijn aan regeringsbelangen en dat ze het publieke belang minachten."

De NVJ pleit voor een oproep aan sociale media om meer duiding te geven bij de herkomst van het nieuws. Ook zouden ze verantwoordelijk moeten worden gemaakt voor een transparante inrichting van hun algoritmes en de inhoud van hun kanalen.

"Ook bij EU-correspondenten in Brussel zijn zorgen over deze sanctie", zegt correspondent Kysia Hekster. "De angst bestaat dat Rusland zal reageren door onafhankelijke westerse journalisten uit te zetten. Dat die vrees reëel is, bleek vorige maand. In Duitsland moest RT toen al stoppen met uitzenden en een paar dagen later werden de accreditaties van journalisten van een Duits radiostation ingetrokken en moesten zij hun kantoor sluiten."

In de EU is RT niet meer te bekijken via sociale media:

Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) stelt in een reactie dat de genoemde mediaorganisaties direct of indirect door Moskou worden gecontroleerd "en dat zij tijdens deze crisis het belang van onafhankelijke journalistiek ondergeschikt maken aan het belang van de Russische Federatie om de agressie in Oekraïne te rechtvaardigen zelfs met onjuistheden".

OCW noemt de maatregelen fors, maar wijst erop dat ze tijdelijk en beperkt zijn. "Er is geen verbod voor journalisten van deze organisaties om binnen de EU onderzoek te doen en interviews af te nemen. Nederland is ervan overtuigd dat een zo groot mogelijke mediavrijheid in het belang is van de burgers van de EU en zal in EU-verband pleiten voor een oplossing voor deze situatie zodra de omstandigheden dat toelaten."

Uit de appstores

Online platforms hadden sinds maandag zelf al maatregelen genomen. Vlak na elkaar maakten Meta (het moederbedrijf van Facebook en Instagram), TikTok en YouTube bekend actie te ondernemen. Later volgden Apple en Google met de mededeling dat ze de apps uit hun appstores halen. Alleen Twitter ontbreekt nog, maar zal waarschijnlijk ook volgen.

In het verbod gaat het over de vijf zenders van televisienetwerk RT en Sputnik. Volgens de EU maken deze media zich schuldig aan het publiceren van propaganda. Het is nu aan de nationale mediatoezichthouders om te controleren of ze daadwerkelijk van tv, radio en internet verdwijnen.