André Meinema
Verslaggever economie
André Meinema
Verslaggever economie
Rusland is qua grondgebied het grootste land ter wereld, maar qua economie is het relatief gezien een kleintje. De Russische economie bedroeg vorig jaar zo'n 1033 miljard euro. Dat is eigenlijk maar iets groter dan Nederland (850 miljard euro), maar kleiner dan bijvoorbeeld Spanje (1200 miljard) en meer dan drie keer kleiner dan Duitsland (3500 miljard).
"De economie van Rusland draait op de export van grondstoffen, niet alleen olie en gas, maar ook metalen, graan en meer", zegt Hans van Cleef, energie-econoom bij ABN Amro. In 2021 waren olie en gas goed voor meer dan helft (55%) van de uitvoer, en voor bijna de helft (45%) van de staatsinkomsten. "Energie is een belangrijk onderdeel van die export, Rusland is een van de grootste gas- en olieproducenten ter wereld."
Van Cleef noemt het niet erg waarschijnlijk dat de export van gas en olie van Rusland naar het Westen stil komt te liggen. "Ook in het verleden, bijvoorbeeld tijdens de annexatie van de Krim, zijn de fysieke energieleveringen nooit geraakt. Men blijft daar altijd ver van."
Maar mocht het toch zover komen, dan worden zowel Europa als Rusland getroffen. "Want wij in Europa hebben dat gas nodig en Rusland is afhankelijk van onze betalingen", aldus Van Cleef.
De grondstoffeneconomie van met name de olie- en gasproductie heeft Rusland de afgelopen jaren veel opgeleverd, versterkt door hogere prijzen. Daardoor beschikt het land over enorme financiële buffers. De valuta- en goudreserves zijn aangedikt tot 630 miljard dollar en in het staatsinvesteringsfonds zit 174 miljard dollar.
Swift
Een harde sanctie die Rusland boven het hoofd hangt is de afsluiting van het internationale betalingsverkeer door de Russische banken af te koppelen van Swift. Wereldwijd maken banken gebruik van Swift voor internationale financiële transacties, en afsluiting van een land maakt betalen en overschrijven nagenoeg onmogelijk. Zonder Swift kan zelfs geld pinnen van een Russische bankrekening voor de gewone Rus in en buiten Rusland problematisch worden, denkt Rabobank-econoom Wim Boonstra.
De EU ziet voorlopig nog af van de Swift-sanctie, werd vanavond in Brussel bekend. Sommige EU-landen, zoals Italië en Oostenrijk vrezen voor de weerslag op hun eigen economie, vanwege grote belangen en investeringen van banken in Rusland. Die vrees werd vandaag geïllustreerd door kelderende aandelenkoersen van veel grote Europese banken. En het is ook nog te vroeg voor het zware sanctiewapen Swift, op dag 1 van de invasie, redeneren EU-lidstaten.
Het Verenigd Koninkrijk kondigde bij monde van premier Boris Johnson vanavond op eigen houtje meer sancties aan, waaronder het bevriezen van tegoeden van de grootste Russische banken in het VK en uitsluiting van het Britse financiële systeem. Afsluiting van Swift staat nog open als sanctie, zegt Johnson.
De Verenigde Staten is een grote voorstander van de Swift-sanctie, ook omdat de eigen financiële en economische belangen in Rusland gering zijn, maar wacht er ook nog mee. Wel zijn de strafmaatregelen uitgebreid naar meer Russische banken en personen.
Op verzoek van de Europese Centrale Bank (ECB) hebben Europese banken aangegeven hoe groot hun belangen zijn in Rusland, en wat er dus op het spel staat en mogelijk verloren kan gaan. ING raamt dat risico op ongeveer 4,9 miljard euro, de Rabobank denkt enkele tientallen miljoenen. Alleen ABN Amro zegt dat er niks te verliezen valt.
Volgens de jongste cijfers van BIS, de Bank for International Settlements, hebben Nederlandse banken 1,5 miljard dollar uitstaan bij Russische ingezetenen. Voor Duitse en Franse banken zijn de claims flink meer, respectievelijk 7,4 miljard en 8,7 miljard dollar. Britse banken lopen met 13,6 miljard dollar het hoogste risico, de Amerikaanse banken daarentegen het minst, slechts 366 miljoen dollar. De financiële beteugeling van Rusland kost de VS zo bezien weinig geld.
Russen en Chinezen
De financiële afsluiting omzeilen is moeilijk, maar niet onmogelijk. Banken staan onder toezicht van centrale banken en via Swift zijn alle bewegingen te volgen, en vooral de Verenigde Staten zijn gebrand op een harde financiële lockdown. Met stiekem toch zaken doen met Rusland riskeren banken boetes en sancties van de VS.
Rusland en China zijn overigens al sinds 2015 bezig met een eigen alternatief Swift-systeem, de Russen uit voorzorg sinds de Krim-invasie en de Chinezen met het oog op financiële sancties voor schermutselingen rond Taiwan. Met het Russische SPFS-systeem wordt inmiddels 20 procent van de binnenlandse betalingen geregeld. Het netwerk beperkt zich nu tot landen als Belarus, Kazachstan, Turkije en Iran, plus enkele tientallen banken, waaronder banken in Duitsland en Zwitserland. Bij elkaar nog volstrekt ontoereikend om Swift te vervangen.
Rusland en China bekijken wel of de twee systemen op elkaar aangesloten kunnen worden, zodat bij internationale sancties de twee toch met elkaar kunnen blijven handelen, buiten het zicht van de VS. Sancties tegen Rusland bij een inval van de Oekraïne zouden de samenwerking van Russen en Chinezen zelfs kunnen bespoedigen, vermoedt Boonstra.
