'Bestrijd de cultuur waarin mannen jagen op vrouwen, protocollen zijn niet genoeg'

• Daan van den Enden

  redacteur Online

"Je snapt het niet, je snapt het echt niet. Je snapt niet waar die meiden doorheen zijn gegaan. Ik ook, waar we met zijn allen doorheen zijn gegaan", reageerde Kirsten Berkx, oud-kandidaat van The Voice in Op1 op de woorden van John de Mol over grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland.

De Mol noemde in de aflevering van BOOS het "te makkelijk" om te zeggen dat kandidaten niets vertelden over seksueel wangedrag vanwege een angstcultuur. "Die herken ik niet en die weiger ik ook te accepteren. Maar als niemand wat zegt, dan kunnen we niks doen."

De Mols woorden worden vandaag veel besproken - velen zien erin het bewijs dat de mediamagnaat niets heeft geleerd van de MeToo-discussie van de afgelopen jaren. Vrouwen van De Mols productiebedrijf Talpa spreken zich uit in het AD. Ook deskundigen zeggen: het zou over iets anders moeten gaan.

Jouw woord tegen het zijne

Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag is vaak sprake van ongelijkwaardigheid, zegt Willy van Berlo, programmamanager seksueel geweld bij Rutgers op de site van Rutgers. "Bijvoorbeeld door een machtsverhouding of afhankelijkheidsrelatie. Het gaat dan veelal om jonge mensen die in een afhankelijke rol zitten en hierdoor een extra kwetsbare positie hebben. In dit soort situaties kunnen mensen daar misbruik van maken."

In de BOOS-uitzending zei het meisje dat aangifte van verkrachting heeft gedaan tegen Ali B onder meer: "Ik voelde me in zo'n positie dat hij zo machtig was in vergelijking met mij, dat ik dacht; wat jij wil moet nu gebeuren."

De drempel om het melden is dan vaak hoog, zegt Van Berlo. "Slachtoffers schamen zich vaak, of geven zichzelf de schuld. Of krijgen de schuld van anderen. 'Waarom ben je dan ook meegegaan?', 'Dan had je er ook maar niet zo uitdagend bij moeten lopen', 'Waarom deed je niks?' zijn vaak gehoorde opmerkingen."

Ook de machtspositie van de pleger speelt een rol, zegt Van Berlo. "Zeker als er sprake is van een afhankelijkheidsrelatie. Jouw woord tegen het zijne is al lastig genoeg. Helemaal als je jong en afhankelijk bent. Dan moet je heel stevig in je schoenen staan om met een aanklacht te komen."

Oud-kandidaten The Voice vertellen over juryleden Ali B en Marco Borsato en bandleider Jeroen Rietbergen:

En daar ligt een groter probleem aan ten grondslag, zegt Jens van Tricht, feminist en oprichter van Emancipator, dat zich inzet voor mannenemancipatie. "Het zou meer moeten gaan om een cultuur waarin het normaal wordt gevonden dat mannen jacht maken op vrouwen voor seks en dat je pas moet optreden als vrouwen aan de bel trekken. Je moet het als eindverantwoordelijke niet normaal vinden dat zulke gedragingen plaatsvinden, en niet pas optreden als het al gebeurd is."

Volgens Van Tricht gaat het om een groter maatschappelijk probleem. "Van incident naar incident hoppen heeft geen zin. Geweld tegen vrouwen door mannen komt voort uit een cultuur waar de vrouw als lustobject wordt gezien dat veroverd moet worden. Begrijp me niet verkeerd: niet elke man is fout, de meeste mannen plegen geen geweld. Maar mannen hebben wel een verantwoordelijkheid om elkaar aan te spreken op verkeerd gedrag. Het alledaagse seksisme moet worden aangepakt."

John de Mol zegt in gesprek met BOOS ook dat alle kandidaten van The Voice begeleiders hebben en dat bij Talpa seksueel overschrijdend gedrag niet getolereerd wordt, dat er 'productiebijbels' zijn opgesteld en externe vertrouwenspersonen klaar staan waar mensen terecht kunnen: "Dat is vanaf dag 1 bij mij de cultuur geweest: don't mess. Met niemand."

Stevige reprimande is niet genoeg

Laura Adèr van Fairspace, een organisatie die zich inzet voor de aanpak van seksuele intimidatie op de werkvloer, zegt dat protocollen alleen niet genoeg zijn. "Werkgevers moeten ook sensitief omgaan met meldingen. Personeel moet daarvoor goed worden opgeleid. Werkgevers reageren nu nog vaak paniekerig als iemand bij ze aanklopt. Ze willen vaak dat het verdwijnt en wuiven het liever weg."

Daarmee creëer je een cultuur waarin mensen zich onaantastbaar wanen, zegt Adèr. "Je zag ook dat John de Mol zei dat na die ene melding niet een verder onderzoek is gestart over de cultuur bij The Voice. De dader heeft een preek gekregen en daarmee was de kous voor hem af."

Als zoiets gebeurt, moet dat juist het startsein zijn voor een bredere aanpak binnen een organisatie, zegt Adèr. "Geef mensen een training in omgangsvormen en breng meldpunten onder de aandacht. Ik denk dat daar een grote fout is gemaakt. Een stevige reprimande is niet genoeg, dit is gebeurd omdat er blijkbaar een werksfeer heerste waar het kón gebeuren."