Klimaat, kinderopvang, hoger minimumloon: de plannen uit coalitieakkoord
Na negen maanden formeren is het coalitieakkoord af, met daarin de plannen en ideeën voor de komende jaren voor Nederland. Het motto van het 50 pagina's tellende document is 'Omzien naar elkaar en vooruitkijken naar de toekomst'; hieronder puntsgewijs samengevat hoe VVD, D66, CDA en ChristenUnie dat voor zich zien:
Klimaat
Voor de komende tien jaar komt er een klimaat- en transitiefonds van 35 miljard euro. "Nederland wil koploper in Europa zijn bij het tegengaan van de opwarming van de aarde", aldus het akkoord. Uiterlijk in 2050 klimaatneutraal is het doel, en daarvoor wordt het CO2-doel in 2030 zeker 55 procent reductie. Vijf jaar later moet dat 70 procent zijn en in 2040 80 procent.
Om dit allemaal in goede banen te leiden komt er een minister van Klimaat en Energie. Die kan zich onder meer ook storten op kernenergie. "Dit kabinet zet de benodigde stappen voor de bouw van twee nieuwe kerncentrales", heet het. Ook blijft de centrale in Borssele langer open.
Stikstof
Er komt een Nationaal Programma Landelijk Gebied om de problemen in landbouw en natuur aan te pakken, met een fonds waarin tot 2035 25 miljard euro beschikbaar komt. "We brengen natuur en landbouw in balans door de transitie naar kringlooplandbouw voort te zetten op het terrein van voer, mest, bodem, pacht, dierenwelzijn en daarbij behorende innovaties."
In gebieden waar stikstof en natuurherstel echt een groot probleem zijn en "vrijwilligheid niet langer vrijblijvendheid betekent, gaan we op het boerenerf het gesprek aan om samen te zoeken naar de mogelijkheden".
Wonen
De verhuurderheffing wordt afgeschaft en de coalitie wil "bindende prestatieafspraken" maken met corporaties. Dat moet leiden tot bouw van flexwoningen, betaalbare huurwoningen, renovatie, verduurzaming en meer "leefbaarheid".
Er worden tot rond de 100.000 woningen per jaar gebouwd, is het plan van de coalitie. "We bouwen in heel Nederland, zowel binnen- als buitenstedelijk." Om dit te regelen komt er een minister van VRO (Volkshuisvesting & Ruimtelijke Ordening).
Verder wordt de zogenoemde 'jubelton' geschrapt. Dat betekent dat ouders geen grote bedragen meer belastingvrij mogen schenken om hun kinderen te helpen bij de aankoop van een eigen woning.
Isoleren
De coalitie wil met een Nationaal Isolatieprogramma slecht geïsoleerde woningen versneld isoleren. Daarvoor worden woningcorporaties en burgers zelf actief benaderd. Er komt ondersteuning voor huishoudens met een laag- en middeninkomen. Hybride warmtepompen worden voor veel woningen de norm; hiervoor komt subsidie.
Kinderopvang(toeslag)
De vergoeding voor kinderopvang voor werkende ouders gaat naar 95 procent van de kosten, en de "ambitie" is om dat te verhogen naar 100 procent.
Daarbij trekt deze coalitie een les uit de kinderopvangtoeslagaffaire, waarover het kabinet-Rutte III een jaar geleden struikelde. "De toeslag wordt straks direct uitgekeerd aan kinderopvanginstellingen zodat ouders niet meer worden geconfronteerd met grote terugvorderingen."
De vier partijen willen uiteindelijk alle toeslagen afschaffen "zodat mensen niet meer verdwalen in de ingewikkelde regelingen of te maken krijgen met hoge terugvorderingen".
Zorg
Het aanstaande kabinet wil de komende jaren de uitgaven in de zorg verder afremmen. Dat wil zeggen dat de zorguitgaven per saldo nog wel stijgen, maar door de maatregelen minder hard. De coalitie wil de groei structureel met 4,5 miljard euro afremmen.
Als de zorgkosten ongebreideld zouden doorgroeien is dat op lange termijn niet financieel houdbaar. Daarom wil de coalitie onder meer harder gaan onderhandelen over de prijzen van nieuwe medicijnen en hoog-complexe zorg concentreren op een beperkt aantal plekken in het land.
De zorg moet wel voorbereid zijn op nieuwe pandemieën en daar wordt extra geld voor beschikbaar gesteld. De coalitie wil de "pandemische paraatheid" vergroten, met onder meer Europese inzetten op onafhankelijkheid wat betreft genees- en hulpmiddelen. Verder willen ze een flexibele opschaling en inzet van de IC-capaciteit.
Verder blijft het eigen risico voor de zorgverzekering 385 euro. Het eigen risico was de afgelopen jaren bevroren en zou weer gaan stijgen, maar de hele Tweede Kamer steunde onlangs een oproep om het op 385 euro te houden.
Ook wil de coalitie anticonceptie gratis beschikbaar stellen voor kwetsbare groepen. De NIPT-test en 20-wekenecho, om afwijkingen op te sporen, worden voor alle vrouwen kosteloos beschikbaar.
Dit zeggen de partijleiders over het akkoord:
Minimumloon
Het minimumloon wordt stapsgewijs met 7,5 procent verhoogd. Het minimumloon blijft gekoppeld met de uitkeringen (minus de AOW) het bestaansminimum te verstevigen". De coalitie volgt een initiatiefwetsvoorstel van de PvdA en GroenLinks om het minimumuurloon te baseren op een 36-urige werkweek.
Infrastructuur en Luchtvaart
Er komt structureel 1,25 miljard euro bij voor het inlopen van achterstanden bij beheer en onderhoud van wegen. Verder komt de Lelylijn er, dat is een hogesnelheidslijn tussen Lelystad en Groningen.
De coalitie mikt verder op het invoeren van rekeningrijden in 2030. Deze kabinetsperiode wordt een begin gemaakt met de wetgeving. "Basis voor het systeem is de motorrijtuigenbelasting, waarvan het tarief afhankelijk wordt gemaakt van het jaarlijks verreden aantal kilometers. De heffing is niet tijd- en plaatsgebonden."
Verder wil de coalitie de problemen rond Schiphol 'integraal' aanpakken met een plan over stikstof, fijnstof, geluidsoverlast, leefomgevingskwaliteit, veiligheid en woningbouw. "Het kabinet zal hierover in 2022 besluiten en hierbij de opening van vliegveld Lelystad betrekken."
Ook gaat de vliegticketbelasting omhoog.
Onderwijs
De coalitiepartijen willen de loonkloof in het basis- en voortgezet onderwijs dichten. Dat betekent dat leraren op de basisschool flink meer gaan verdienen. "We trekken hier 800 miljoen per jaar structureel voor uit", aldus het akkoord.
Ook streeft het aankomende kabinet naar één cao voor leraren en bestuurders in het zogeheten funderend onderwijs (voor kinderen van 4 tot 18 jaar), schrijven ze in het coalitieakkoord. VVD, D66, CDA en ChristenUnie willen bovendien de werkdruk verlagen. Ze maken geld vrij voor bijvoorbeeld kleinere klassen of meer docenten en begeleiders in een klas.
Leenstelsel
Zoals verwacht verdwijnt het leenstelsel en komt de basisbeurs terug. Studenten die de afgelopen jaren geen basisbeurs hebben gehad, worden gecompenseerd. "Ze krijgen de keuze tussen korting op hun studieschuld of een studievoucher. Hiervoor wordt 1 miljard extra uitgetrokken." Onduidelijk is nog om wat voor bedragen het per persoon gaat.
Digitaal
Er komt een algoritmetoezichthouder die moeten bewaken dat algoritmes wettelijk gecontroleerd worden op transparantie, discriminatie en willekeur. Verder wordt gezichtsherkenning niet toegepast zonder strenge wettelijke afbakening en controle.
De coalitie wil verder (in Europees verband) de macht van de grote tech- en platformbedrijven aanpakken om de concurrentiepositie van bedrijven en de privacy van burgers te verbeteren. Grote online platforms worden daarbij zelf verantwoordelijk voor het tegengaan van desinformatie en haatzaaien.
De vier partijen trekken in het akkoord een opvallende conclusie over grote datacentra. Die "leggen een onevenredig groot beslag op de beschikbare duurzame energie in verhouding tot de maatschappelijke en/of economische meerwaarde", zeggen de vier partijen.
Er komt meer landelijke regie en strengere toelatingscriteria bij de vergunningverlening. Nu is het formeel nog een besluit van provinciale en lokale overheden. De gemeente Zeewolde stemt morgen over de komst van een groot datacenter van Meta, het moederbedrijf van Facebook.
Medisch-ethisch
Over medisch-ethische onderwerpen, zoals abortus en het recht op euthanasie bij voltooid leven, verschillen de meningen in de coalitie sterk. Er liggen initiatiefvoorstellen uit de Kamer om de mogelijkheden voor abortus en euthanasie te verruimen. Als daarover gestemd wordt is afgesproken dat dit 'vrije kwesties' zijn. Dat wil zeggen dat de Kamerleden hun geweten mogen volgen bij de stemming.
Het kabinet wil de embryo-wet op een aantal kleine punten aanpassen. VVD en D66 komen zelf met twee initiatieven. Dan gaat het onder meer om een ruimer gebruik van embryo's, niet alleen voor het laten ontstaan van een zwangerschap, maar ook voor onderzoek.
Defensie
De coalitie trekt de komende vier jaar 10,7 miljard euro uit voor onderhoud van defensiematerieel en nieuwe uitgaven. Structureel gaat er 3 miljard euro extra naar de krijgsmacht. Daarmee zit Nederland nog niet aan de NAVO-norm, maar gaan we "fors in die richting".
Ontwikkelingssamenwerking
Wat betreft ontwikkelingssamenwerking komt er geld bij: 500 miljoen euro. Ook op dat gebied komt Nederland dan meer in de richting van de internationale norm. Het extra geld gaat naar het wereldwijde vaccinatieprogramma Covax en het helpen van ontwikkelingslanden met klimaatmitigatie, klimaatadaptie en opvang in de regio.
Gaswinning
De gaswinning in Groningen wordt volgens plan zo snel mogelijk afgebouwd. Om de afhankelijkheid van andere landen kleiner te maken, komen er "verplichte vullingspercentages voor de gasvoorraden".
De coalitie wil geen nieuwe vergunningen afgeven voor gaswinning onder de Waddenzee, maar gaswinning in de Noordzee is wel een optie.
Cultuur
Er wordt structureel 170 miljoen euro geïnvesteerd in de culturele sector om groei, vernieuwing en herstel mogelijk te maken. Er is daarbij aandacht voor het verbeteren van de arbeidsmarktpositie en een eerlijk salaris voor makers in de hele creatieve sector. De coalitie wil verder meer aandacht voor de gezamenlijke geschiedenis van mensen, daarom wordt bijgedragen aan een Nationaal Historisch Museum en een Slavernijmuseum.
Suikertaks
Om welvaartsziekten tegen te gaan moet er een suikerbelasting komen en de BTW op groente en fruit moet verlaagd tot 0 procent. Hoe dat gaat gebeuren wordt nog bekeken. De belasting die nu al bestaat op suikerhoudende dranken gaat omhoog, net als de accijns op tabak.
Nieuwe bestuurscultuur
Burgers moeten altijd in persoonlijk contact kunnen komen met de overheid, vindt de coalitie. En wetten moeten worden getoetst aan de "menselijke maat". Burgers mogen niet meer zomaar als fraudeur aangemerkt worden, zoals in de toeslagaffaire is gebeurd, en ambtenaren moeten van de norm kunnen afwijken als zij denken dat het anders voor de burger oneerlijk uitpakt.
In het akkoord staat verder: "We willen de controlerende en wetgevende rol van de Kamer versterken. Wij willen constructief samenwerken met partijen die verantwoordelijkheid willen nemen en zullen deze samenwerking actief opzoeken. Daarbij voeren we op een open en respectvolle manier het debat."
Concreet krijgt de Tweede Kamer meer geld voor eigen onderzoek en juridische adviezen. De vier partijen willen dat het nieuwe kabinet ruimer informatie deelt met de Tweede Kamer en meer stukken openbaar maakt. Toezichthouders zoals de Autoriteit Persoonsgegevens, de Algemene Rekenkamer en de verschillende inspecties, krijgen meer geld.
