Door stijgende energieprijzen zouden miljoenen huishoudens forse stijgingen van de energierekening verwachten. Tijdens de algemene beschouwingen heeft het demissionaire kabinet toegezegd 375 miljoen te reserveren om die kosten van burgers te verzachten. Maar deskundigen zeggen dat dit niet voldoende is om de alsmaar stijgende energierekening te compenseren.
Hugo Erken, econoom bij de Rabobank, betwijfelt of de miljoenen genoeg zijn. "Ik denk dat de politiek zal moeten kijken naar verdere maatregelen om de energierekening te compenseren." Ook het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) pleit voor meer politieke maatregelen om de energierekening te compenseren. "Aan de ene kant moeten de lage inkomens en de bijstand omhoog, zodat mensen met lage inkomens verhoudingsgewijs minder kwijt zijn aan de energierekening", zegt Gabrielle Bettonville. "Anderzijds moeten de energieprijzen omlaag. Dat kan door bijvoorbeeld iets aan de accijnzen te doen."
Deze oplossingen zijn nodig, want, zo stelt het NIBUD, het gaat hier om een structureel probleem. "Het gaat om de mensen die elke maand steeds net tekort hebben. Nu is het de energieprijs, maar de volgende keer zijn het stijgende zorgkosten. De lage inkomens en het toeslagenstelsel moeten structureel anders."
Hoge energieprijzen
Volgens berekeningen van de Rabobank gaat de energierekening van een gemiddeld huishouden volgend jaar zo'n 900 euro omhoog. "Nu betalen huishoudens zo'n 1500 a 1600 euro aan energie, waarvan 1000 euro aan gas", zegt Erken. "Als daar 900 euro bijkomt, dan is dat voor veel huishoudens moeilijk op te brengen."
"Juist de groep met een laag inkomen is relatief veel geld kwijt aan de gas- en energierekening", waarschuwt Bettonville. "Sommige huishoudens zijn meer dan 10 procent van hun budget kwijt aan de energierekening. Dat wordt met deze stijgende prijzen veel meer. Dat kan leiden tot financiële problemen."
Risicogroep
Bijna de helft van alle Nederlandse huishoudens woont in een slecht of matig geïsoleerd huis, zonder daar iets aan te kunnen doen. Dat kan zijn omdat mensen huren en voor verduurzaming afhankelijk zijn van hun verhuurder; of omdat de woningeigenaren niet het geld hebben om in hun woning te investeren. Dat blijkt uit onderzoek van TNO van eerder dit jaar.
Slechts een deel van al die huishoudens leeft in energie-armoede: 550.000 huishoudens, zo'n 7 procent van alle huishoudens, hebben hoge energiekosten, wonen meestal in een huis dat niet goed is geïsoleerd en hebben een laag inkomen. Binnen deze groep heeft de helft én een relatief laag inkomen én een woning met lage energiekwaliteit én hoge energiekosten. Bovendien schat TNO dat er 140.000 huishoudens zijn met zogenoemde 'verborgen energie-armoede': dit zijn mensen die minder energie consumeren dan ze zouden willen in verband met financiële problemen.
Op deze kaart zie je hoeveel procent van de huishoudens in elke gemeente in energie-armoede leeft:
In hun onderzoek voorspelt TNO dat als de gasprijs verder gaat stijgen, een deel van de huishoudens uit deze groep alsnog een betalingsprobleem krijgt. "Door met gericht beleid juist nu meer huizen te verduurzamen kunnen we dat voorkomen", schrijven de onderzoekers. Inmiddels is de gasprijs nog verder gestegen, neemt de kans op een toename van betalingsproblemen toe, en is er nog geen nieuw gericht beleid door het demissionair kabinet.
Energietransitie
De consumentenbond zei eerder al blij te zijn met de aandacht voor de hoge energierekening en de tegemoetkoming van het kabinet. Volgens de bond is het nog beter om mensen structureel te helpen door het isoleren van huizen.
"Je zou de energiebelasting eenmalig kunnen verlagen", suggereert Erken, "maar daarmee haal je de prikkel om te verduurzamen weg. Je kunt ook aan een compensatieregeling denken voor de huishoudens die het zwaar hebben. Maar hoeveel geld je dan nodig hebt, vind ik moeilijk te zeggen. Als we eerder de energietransitie hadden ingezet, hadden we deze moeilijke politieke keuzes niet hoeven maken. In de overgangsperiode van fossiele naar hernieuwbare brandstoffen, is gas de schoonste fossiele brandstof om piekmomenten op te vangen."