Reacties op klimaatvonnis Europees Hof: 'Onderschat de impact hiervan niet'
Een uitspraak waarvan de relevantie niet mag worden onderschat, historisch, met wereldwijd grote gevolgen. De superlatieven zijn niet van de lucht, als je klimaatjuristen vraagt naar de impact van de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) vanochtend.
De rechters van het Hof oordeelden dat landen verantwoordelijk zijn voor de bescherming van hun burgers tegen de gevolgen van klimaatverandering. En dat ze hun klimaatbeleid - met wetenschappelijke onderbouwing - in lijn moeten brengen met internationale klimaatafspraken om liefst onder de 1,5 graad opwarming te blijven. Volgens juristen scheppen ze daarmee een ongekend precedent.
Het gaat om de uitspraak in de zaak van de 'Klimaseniorinnen', een groep van bijna 2000 Zwitserse vrouwen van gemiddeld 73 jaar. Hun argument: wij hebben nu al zo veel last van toegenomen hittegolven en hittestress, dat wordt in de toekomst door klimaatverandering alleen maar erger. De Zwitserse regering doet niet genoeg om die klimaatverandering tegen te gaan en schendt daarmee artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, zeggen ze. Het Hof gaf hun daarin gelijk: falend klimaatbeleid is een mensenrechtenschending.
Duidelijke boodschap
In eerste instantie is die uitspraak, die bindend is, vooral relevant voor de Zwitserse regering. "Het is een duidelijke boodschap aan de Zwitserse regering: jullie moeten je huiswerk over klimaatverandering doen, uitrekenen hoeveel CO2 jullie nog mogen uitstoten om klimaatdoelen te halen en dat uitvoeren", zegt Lucy Maxwell van de Climate Litigation Network tegen het persbureau Reuters.
De Zwitserse regeringspartij SVP reageerde evenwel terughoudend. Parlementslid Mike Egger noemde het vonnis bij de Zwitserse publieke omroep belachelijk. "Het is altijd gevaarlijk als rechtbanken op de stoel van politici gaat zitten", aldus Egger.
Ook in Zwitserse kranten wordt het oordeel flink bekritiseerd. "Absurd", noemt de centrumrechtse krant Neue Zürcher Zeitung het vonnis in een commentaar. Volgens de krant zijn de Klimaseniorinnen gebruikt door klimaatorganisaties die het democratisch proces willen omzeilen. De boulevardkrant Blick kopte: 'We willen geen klimaatrechtvaardigheid'. Ook de centrumlinkse krant Tages-Anzeiger vreest dat het vonnis het idee kan geven dat democratische processen worden ondermijnd. De Zwitsers spraken zich in meerdere referenda uit over hun klimaatbeleid.
Reikwijdte
Dat de reikwijdte van dit vonnis zich niet alleen tot Zwitserland beperkt, daarover zijn de meeste experts het wel eens. De uitspraak van het Hof zal in veel lopende en toekomstige klimaatzaken worden aangehaald, zegt Laura Burgers, klimaatjurist van de Universiteit van Amsterdam. "Het is nu duidelijk: klimaat is een mensenrechtenkwestie. Staten zullen dat in hun oren knopen om meer rechtszaken te voorkomen. Maar ook activisten gaan dit aangrijpen om nieuwe zaken te starten", zegt Burgers.
Volgens klimaatjurist Tim Bleeker van de Vrije Universiteit zal de impact niet beperkt blijven tot rechtszaken tegen landen. Ook bijvoorbeeld in het hoger beroep in de zaak van Milieudefensie tegen Shell spelen mensenrechten een rol. "De internationale consensus, en OESO-richtlijn, is dat bedrijven geen inbreuk mogen maken op mensenrechten. Op het moment dat een internationale rechtbank bepaalt dat voldoende bescherming tegen klimaatverandering een mensenrecht is, gaat dat ook in deze zaken doorwerken."
Kleiner koolstofbudget
Grote gevolgen voor het Nederlandse klimaatbeleid zijn er niet direct, zeggen de meeste experts. "Nederlandse rechters hebben in het Urgenda-vonnis al erkend dat artikel 2 en 8 uit het Europese mensenrechtenverdrag geschonden kunnen worden door niet genoeg of afdoende klimaatbeleid. Dus je kunt zeggen dat wij dit al wisten", zegt Burgers.
Minister Jetten voor Klimaat ziet in de uitspraak een bevestiging dat er te lang te weinig is gedaan aan het tegengaan van klimaatverandering. De Nederlandse staat ligt volgens hem wel op koers. "Dit maakt extra duidelijk dat het nodig is om door te gaan met onze klimaatmaatregelen en te zorgen dat we ten minste 55 procent minder CO2 uitstoten in 2030."
Toch schept de uitspraak volgens klimaatjurist Dennis van Berkel ook voor Nederland en andere Europese landen een plicht waaraan ze nu nog niet voldoen. "Het klimaatbeleid van landen is tot nu toe gebaseerd op politieke en maatschappelijke haalbaarheid. Hoeveel uitstoot denken we voor 2030 te kunnen reduceren? De rechter zegt vandaag: bij het maken van die doelen moet een land ook kijken naar wat de wetenschap zegt over wat er nodig is om onder de 1,5 graad te blijven."
Daarvoor moeten landen volgens Van Berkel bijvoorbeeld met een kleiner koolstofbudget gaan werken en ook kijken naar wat eerlijk is tegenover minder welvarende landen die tot nu toe minder hebben uitgestoten. "Dat gebeurt tot nu toe ook in Nederland niet", zegt van Berkel.
