Zeetemperatuur in Spanje breekt record: 'Hitte kan keten van effecten hebben'

• Sven Schaap

  redacteur Online

De zware hittegolf in het zuiden van Europa heeft vergaande effecten op de temperatuur van de Middellandse Zee. De gemiddelde watertemperatuur bij de kust van Spanje ligt deze maand op 24,6 graden. Dat is 2,2 graden hoger dan normaal rond deze tijd van het jaar, meldt het Spaanse weerinstituut Aemet. Sinds het begin van de metingen in 1940 was het zeewater bij de Spaanse kust niet zo warm.

Het weerinstituut noemt de situatie zorgwekkend, ook omdat de zomer nog lang niet voorbij is. "De zee kan nog altijd verder opwarmen", zegt woordvoerder Ruben del Campo tegen persbureau AFP. Het is de derde hittegolf die Spanje dit jaar doormaakt.

Aemet meldt dat de huidige watertemperatuur niet een klein beetje, maar fors over het vorige record gaat. Dat record werd in 2015 gemeten, toen de gemiddelde watertemperatuur bij de kust op 24 graden lag. Vorig jaar werd dat record bijna gehaald, toen de gemiddelde watertemperatuur 23,7 graden was. Dit jaar gaat dat gemiddelde er dus ruimschoots overheen, met 24,6 graden.

Klimaatcrisis

Maar dat is niet het hele verhaal, zegt ecoloog Anieke van Leeuwen van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). "Als je alleen naar het gemiddelde kijkt, lijken het kleine waardes. Zo'n gemiddelde gaat omhoog omdat er meer dagen zijn met nog veel hogere temperaturen. En plekken die veel warmer zijn. Met de klimaatcrisis waar we nu inzitten, komen extremen steeds vaker voor. Dan gaat het dus niet alleen over gemiddeldes, maar juist ook maxima: hittegolven."

Ook bij Spanje zijn dat soort extremen nu te zien. In bijvoorbeeld het zuidoosten is de zeetemperatuur op sommige plaatsen opgelopen tot 28 graden. Bij een meetpunt bij de Balearen werd zelfs de 29 graden aangetikt. Door de hoge watertemperatuur koelt het ook 's nachts maar weinig af.

Verspreiding vissoorten

De impact van dit soort temperaturen op het leven in zee is groot, zegt Van Leeuwen. "Vissoorten, bijvoorbeeld, hebben verschillende optima: temperaturen die ze prettig vinden om in te leven. En bij hogere temperaturen kost het vissen meer energie om te overleven. Dan hebben ze minder energie voor bijvoorbeeld groei of voortplanting."

Zeker als het meerdere keren in een seizoen zo warm is als nu, kan dat gevolgen hebben voor de vispopulaties in de Middellandse Zee. "Een vis kan zich dus gaan verplaatsen, in dit geval naar de Atlantische Oceaan. Je kunt zeker verwachten dat je ook hierdoor echt een verspreiding krijgt van soorten. In de afgelopen tien jaar is al duidelijk gebleken dat soorten gewoon richting het noorden trekken als de optimale temperatuur wordt overschreden."

Van Leeuwen haalt daarbij onderzoek van het NIOZ in de Waddenzee aan. Die is vele malen ondieper dan de diepe Middellandse Zee, en daar waren dit soort verplaatsingen ook te zien. "In diepere systemen kunnen vissen ook makkelijker wegkomen, dus in die zin is de Waddenzee misschien ook wel een extreem systeem. Maar je kunt zo wel een blik werpen op een extreme versie van wat er gebeurt", legt ze uit.

Eerder bleek al dat er door de warmte in de Waddenzee minder voedsel is voor vogels:

Ook voor andere organismen dan vissen kunnen de gevolgen groot zijn. In de Waddenzee was dat de afgelopen zes zomers bijvoorbeeld al te zien, blijkt uit ander onderzoek van het NIOZ. In de weken nadat er bovengemiddelde watertemperaturen werden gemeten, stierven er tot vijf keer meer kokkels dan normaal.

De koudbloedige schelpdieren hebben bij hoge temperaturen meer voedsel nodig en moeten dan dus meer uit hun reserves putten. Dat lukt een paar weken. Maar daarna gaan ze dood, met alle gevolgen van dien voor de dieren die hen eten.

Slecht doordringbaar voor licht

Ook kan er bij hoge watertemperaturen algenbloei ontstaan, of kunnen bacteriën een laagje op het water vormen dat slecht doordringbaar is voor licht. Dat heeft weer tot gevolg dat er nóg minder zuurstof in het warme water zit, wat bij deze hoge temperaturen sowieso al minder zuurstof bevat dan normaal.

"Er is dus niet één effect te verbinden aan dit soort temperaturen en dit soort processen", besluit Van Leeuwen. "Als in een voedselweb als dit dingen verschuiven, dan kan dat een hele keten van oorzaken en gevolgen in gang zetten. Een cascade van effecten die heel ver kunnen reiken."