De van oudsher witte wereld rond de Noordpool verandert snel. De opwarming van de aarde gaat nergens zo hard als in het Arctische gebied. Om de veranderingen te onderzoeken, vertrekt komende week een grote internationale wetenschappelijke expeditie, georganiseerd door Nederlandse onderzoekers, naar het hoge noorden. Een boot neemt de vijftig wetenschappers mee naar het onbewoonde eiland Edgeøya, gelegen aan de extra koude oostkant van de Spitsbergen archipel.
Vooral de laatste tien jaar gaan de veranderingen snel. Gletsjers smelten, de permafrost dooit, het zee-ijs trekt zich steeds verder terug, en de gevolgen voor dier- en plantensoorten ter plekke zijn groot. Daarnaast zijn er zorgen over de gevolgen van de veranderingen op de Noordpool voor de rest van de wereld. Steeds meer dringt door dat veel ontwikkelingen boven de poolcirkel ook van invloed zijn op lagere breedtegraden.
Zo worden weerpatronen beïnvloed door het smelten van het zee-ijs, hebben veranderingen in het zeeleven ook gevolgen elders in oceanen, en doordat het in het Noordpoolgebied nu vaker regent in de winter, wordt er ook meer waterdamp gevormd, dat fungeert als een sterk extra broeikasgas. Ook bijvoorbeeld trekvogels die heen en weer reizen tussen Spitsbergen en Nederland merken de veranderingen. De expeditie besteedt aandacht aan al deze facetten.
Bekijk hier de ontwikkeling van de temperatuur wereldwijd van 1880 tot nu. Rood betekent warmer geworden ten opzichte van de periode ervoor, blauw staat voor koeler dan de periode ervoor.
Ernstige zorgen
Voor het onderzoek kan worden teruggegrepen op het verleden; vijftig jaar geleden was er een klein Nederlands onderzoeksstation op Edgeøya. Er zijn veel data, foto's en filmpjes uit die tijd bewaard gebleven, dus kunnen er vergelijkingen met nu worden gemaakt.
De reis is een initiatief van de Groningse wetenschapper Maarten Loonen, die sinds 1988 elk jaar maandenlang op Spitsbergen bivakkeert. Met eigen ogen ziet hij hoezeer het gebied een metamorfose ondergaat. De Noordpool zoals mensen die vroeger kenden, bestaat niet meer, zegt Loonen. Jaar na jaar kan hij dieper dezelfde baai in varen, omdat er minder ijs ligt. Steeds vaker ziet hij baardrobben en ijsberen op plekken waar die dieren eerst niet kwamen.
Bekijk hier de verandering in de omvang van het zeeijs rond de Noordpool sinds 1979.
"De veranderingen gaan zo hard, dat ik me daar ernstige zorgen over maak. Het is ontzettend belangrijk dat er door verschillende wetenschappers onderzoek naar wordt gedaan." Het complete landschap verandert, vertelt hij. "Er is veel minder ijs, en veel meer regen. De hele vallei is hier in beweging, omdat de bodem minder stabiel is. Met satellietkaarten kan je zien hoezeer de gletsjers zich terugtrekken en er scheuren ontstaan in de grond."
Tweede keer
In 2015 ging er een soortgelijke expeditie naar dit gebied, eveneens onder de naam SEES, Scientific Expedition Edgeøya Spitsbergen. De bedoeling is dat de veranderingen van de laatste zeven jaar worden onderzocht en vastgelegd. NOS-weerpresentator Peter Kuipers Munneke reisde zeven jaar geleden mee in zijn functie als klimaatwetenschapper. Hij plaatste er een weerstation.
Daarmee zijn de afgelopen jaren gegevens verzameld. Nu moet het station eigenlijk weer worden opgehaald. Helaas kan dat niet tijdens deze reis, zegt Kuipers Munneke, want er is de afgelopen jaren op de gletsjer een smeltrivier ontstaan die niet meer kan worden overgestoken. "We zullen een andere keer van bovenaf met een sneeuwscooter naar het station moeten rijden."
Komend jaar zullen de data van het weerstation gepubliceerd worden. Ook wordt dan geprobeerd een inschatting te maken van de hoeveelheid ijs die er de komende decennia nog gaat verdwijnen.
Eén aarde
Kuipers Munneke gaat niet mee met deze expeditie, maar is des te benieuwder waar z'n collega-wetenschappers mee thuis komen. "De opwarming in dit deel van de wereld gaat zó snel, dat ik benieuwd ben of je aan planten en dieren op land en in zee kunt zien hoe de natuur daarop reageert. En ik hoop dat deze reis kan bijdragen aan ons besef dat we maar één aarde hebben, met maar één landschap als het Noordpoolgebied. Ik vind het onze plicht als mensheid om dat niet te laten verdwijnen."