Chiem Balduk
Redacteur online
Chiem Balduk
Redacteur online
Eergisteren Zaranj, gisteren Sjeberghan en vandaag Kunduz. De recente opmars van de Taliban in Afghanistan werd al door analisten voorspeld, maar de snelheid waarmee dat gebeurt, lijkt ook Talibanstrijders zelf te verbazen.
De verovering van Kunduz, met 350.000 inwoners de vijfde stad van het land, is de belangrijkste overwinning van de Taliban sinds het terugtrekken van westerse troepen, zegt NOS-correspondent Aletta André. "In Kunduz was het Afghaanse leger echt met volle kracht aanwezig. Dat de Taliban hier terrein lijkt te winnen, is een teken dat ze erg sterk zijn."
Daarnaast is het een van de meest welvarende steden van het land, door de vruchtbare landbouwgronden en door zijn ligging aan belangrijke handelsroutes.
Voor Nederland heeft de inname een wrange bijsmaak: Nederlandse militairen trainden tussen 2011 en 2013 lokale politieagenten en hielpen bij het versterken van de rechtspraak. Die missies hebben niet de vruchten afgeworpen waarop werd gehoopt, concludeerden onderzoekers van het ministerie van Buitenlandse Zaken vorig jaar.
Het ministerie zegt nu desgevraagd: "We volgen de ontwikkelingen in Afghanistan nauwgezet." De besprekingen tussen alle partijen moeten voortgezet worden: "Het ministerie van Buitenlandse Zaken roept alle partijen op, in het bijzonder de Taliban, nu daadwerkelijk inhoud aan die besprekingen te geven."
"Nederland heeft zeker wel iets bijgedragen, maar in het bredere plaatje was het effect beperkt", zegt de Utrechtse universitair docent Niels Terpstra. Hij onderzocht de impact van die politietrainingsmissie en, in een ander onderzoek, het bestuur door rebellengroepen in Afghanistan. Ook bezocht hij Kunduz in 2013.
Het beperkte resultaat werd in 2015 al goeddeels teniet gedaan, toen de stad voor korte tijd in handen viel van Talibanstrijders. "Dat was een lokaal verlies, niet heel lang na het vertrek van het Duitse leger, met in het kielzog daarvan de Nederlandse missie", zegt Terpstra. Na drie weken veroverde het Afghaanse regeringsleger de provinciehoofdstad terug, met steun van de Amerikaanse luchtmacht.
"Dat is nu echt anders; het machtsvacuüm is veel groter. Het Afghaanse leger heeft geen grote buitenlandse troepenmacht achter de hand en heeft bovendien de handen vol aan de strijd in andere steden", stelt Terpstra. Het Afghaanse ministerie van Defensie heeft aangekondigd met behulp van commando's de Taliban de stad uit te drijven. "Maar ook als dat zou lukken, dan is het de vraag hoe duurzaam zo'n herovering zal zijn."
Veteranen zien de situatie nu met lede ogen aan. De frustratie zit bij hen diep:
De Taliban zullen de komende tijd proberen de macht in Kunduz te consolideren, denkt de onderzoeker. Ze nemen relatief snel overheidstaken over, zoals de (sharia)rechtspraak en belastingheffing. Daarbij wordt soms gebruik gemaakt van de bestaande infrastructuur: "In 2017 zag je bijvoorbeeld dat de elektriciteitsvoorziening in Talibangebieden in stand bleef, maar dat voortaan de betaling ervoor via de moskee liep."
De inname zal liberale Afghanen veel angst inboezemen, want de impact van het Talibanbestuur op het dagelijkse leven is groot. Zo kunnen vrouwen plots niet meer naar werk en mogen meisjes niet meer school. De westerse idealen, zoals vrije verkiezingen en eerlijke rechtspraak, zullen ver te zoeken zijn.
Deze dag is een flinke domper voor het regeringsleger, maar hoeft niet het begin van het einde voor hen te betekenen. De recente Taliban-successen werden geboekt in gebieden waar de extremistische beweging van oudsher sterk is.
De kans lijkt vooralsnog klein dat hoofdstad Kabul snel wordt veroverd door de Taliban. "Maar het is koffiedik kijken. De oproep van westerse landen aan de eigen burgers om het land te verlaten, toont dat zo'n inname van Kabul als een reëel scenario wordt gezien."
De komende tijd zal blijken hoe groot de weerstand binnen de veroverde steden tegen de Taliban-overheersing zal zijn. Het land is een lappendeken van lokale krijgsheren, die sterke oppositie kunnen vormen.
Daarin verwacht Terpstra een gedeeltelijke herhaling van de geschiedenis. "Toen de Taliban het land in de jaren 90 in handen kregen, bleven de lokale milities ook harde strijd leveren." En nu opnieuw dreigt Afghanistan in een jarenlange oorlog te verzanden.
