Zelden is Limburg in de zomermaanden zo hard getroffen door overstromingen als nu. "Voor de Maas is dit uitzonderlijk, daar zien we plaatselijk een mate van waterafvoer die eens in de vijftig tot honderd jaar voorkomt", laat Rijkswaterstaat weten. De hoogste waterstanden moeten nog komen, is Nederland daarop voorbereid?
De afgelopen 25 jaar zijn er grote stappen gezet in de bescherming tegen rivieroverstromingen. Daar zijn zowel de autoriteiten als experts het over eens. Er zijn bijvoorbeeld extra dijken neergezet, dijken verhoogd en versterkt, en de rivieren hebben meer ruimte gekregen om water af te voeren.
'Wake-upcall'
"Maar ik denk dat er nog meer moet gebeuren", zegt Jeroen Aerts, hoogleraar klimaat- en waterrisico's aan de VU. "Dat hebben we ook wel gezien", verwijst hij naar alle schade en evacuaties door overstromingen. "We moeten deze situatie zien als een wake-upcall." De steeds heftigere schommeling in weerextremen is volgens Aerts reden om de aanpak op te schroeven.
"Het stroomt vanuit de kruipruimte de kelder in", in deze video geeft een inwoner een rondleiding door haar overstroomde huis:
De piekbelasting van de Maas ten zuiden van Maastricht wordt tussen nu en vannacht bereikt. Hoe verder stroomafwaarts, hoe langer het duurt voordat het water ook daar hoog komt te staan.
Domino
"Wat we zien in Valkenburg is de optelsom van al het regenwater dat in Limburg door een rivier stroomt. De komende dagen wordt nog eens al het water uit de Ardennen en het Ruhrgebied afgevoerd", zegt NOS-weerman Peter Kuipers Munneke. Hij vergelijkt het met "een domino-effect met steeds grotere stenen".
In deze slider zie je hoe dat domino-effect werkt en welke extremen er worden verwacht. Let op, voor de leesbaarheid is de kaart gekanteld zodat de Maas van links naar recht weergegeven is:
- NOS / Lars Boogaard
- NOS / Lars Boogaard
- NOS / Lars Boogaard
- NOS / Lars Boogaard
- NOS / Lars Boogaard
Ook in de Rijn, Waal en IJssel worden hoge waterstanden verwacht met waarschijnlijk een piek rond maandag. Met de kanttekening dat de extremen bij deze rivieren in de winter nog veel hoger liggen.
De circa 7000 kubieke meter water per seconde die verwacht wordt bij Lobith is bijvoorbeeld het hoogste aantal in juli sinds 1980. "Maar bij het hoogwater in de winter van 1993 was het met zo'n 12.000 kubieke meter per seconde nog substantieel hoger", zegt hoogleraar waterveiligheid aan de TU Delft Matthijs Kok.
Betere afvoer
Volgens Rijkswaterstaat is de situatie in de Maas vergelijkbaar met de recordmetingen van de overstromingen in december 1993. "Maar sindsdien zijn allerlei maatregelen genomen waardoor er bij vergelijkbare afvoer aan water toch minder hogere waterstanden zijn", zegt Deon Slagter, programmabegeleider bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma.
De rivieroverstromingen van 1993 en 1995 waren de aanleiding voor het project Ruimte voor Rivieren. De waterwegen kregen extra bufferzones om de toevoer van water te spreiden en overlast te verminderen. Ook kwamen er dijken en andere maatregelen om woongebieden te beschermen bij hoogwater.
"Het is de bedoeling dat dorpen droog blijven dankzij deze combinatie van maatregelen", zegt Slagter. "Of dat echt zo zal zijn, dat moeten we in de gaten houden." Alle stuwen zijn geopend in de Rijn en Maas en het lokale waterschap inspecteert uit voorzorg de dijken.
Op deze kaart is te zien hoeveel dagen het duurt voordat de regen in Nederland terechtkomt:
Vanwege alle ingrepen en langlopende projecten verwachten Kok en Aerts buiten Limburg niet of nauwelijks waterstandrecords of grote overstromingen. "Het zou me verbazen als er bijvoorbeeld benedenstrooms in Brabant iets mis zou gaan", zegt Kok.
Ontruiming
Wel zullen op veel plekken de zogenoemde uiterwaarden onder water komen te staan. Dat is het gebied tussen de winterdijk en de oever van de rivier. Hier zijn soms veebedrijven of campings gevestigd. "Die zullen worden ontruimd, net zoals bijvoorbeeld in Nijmegen de lagere kades worden ontruimd", zegt Aerts.
Honderd procent garantie dat alles goed gaat, is een illusie bij dit soort situaties. Niet voor niets worden uit voorzorg honderden woningen in Roermond ontruimd. "Er wordt ook de komende jaren veel geïnvesteerd in extra bescherming", zegt Kok. Zo worden de waterkeringen versterkt en gelden er strengere eisen voor de kwaliteit van stuwen.
Eens in de 25 jaar of eens in de eeuw?
Toch kan en moet het uiteindelijk nog beter, benadrukt Aerts. "Ik zag gisteren een interview met een burgemeester en dijkgraaf en die zeiden: met deze maatregelen zijn we voorbereid op een bui die eens in de 25 jaar voorkomt. Maar nu is er een bui langsgekomen die eens in de honderd jaar valt."
Hij pleit ervoor om aan de tekentafel meer rekening te houden met de kans op extreme situaties. "Je kunt nog meer water bufferen en lokaal opvangen, of kritieke infrastructuur beter beschermen en minder bouwen in kwetsbare gebieden. Ook moeten er uiteindelijk minder oppervlaktes verhard zijn, zodat de grond het water op kan nemen. Het is 'en en en' en het moet uiteindelijk allemaal gebeuren."
