Al enkele weken is Jeruzalem het toneel van oplopende spanningen. Bij confrontaties tussen Palestijnen uit Oost-Jeruzalem en de Israëlische politie zijn honderden gewonden gevallen. Vijf vragen over de escalaties, en over de vraag waar de woede vandaan komt.
Waarom is Jeruzalem in tweeën verdeeld?
Dat heeft te maken met de stichting van de staat Israël in 1948. Toen de VN besloot dat het voormalig Engelse mandaatgebied Palestina moest worden verdeeld onder Joden en Palestijnen, claimden beide kanten zeggenschap over de stad. In de oorlog die volgde veroverden de Israëliërs West-Jeruzalem; Oost-Jeruzalem kwam in handen van Jordanië.
Tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 veroverde Israël het oostelijke stadsdeel, samen met de rest van de Westelijke Jordaanoever. Tegenwoordig beschouwt Israël Oost-Jeruzalem als Israëlisch grondgebied; de internationale gemeenschap ziet het als bezet Palestijns gebied.
West-Jeruzalem is bijna volledig bewoond door Joodse Israëliërs. Ook in het Palestijnse Oost-Jeruzalem wonen Israëliërs, omdat zij het stadsdeel ook als Israëlisch gebied zien. De Palestijnen en een groot deel van de internationale gemeenschap zien deze mensen als kolonisten.
Waarom is de Oude Stad zo belangrijk?
Het oude ommuurde centrum van Jeruzalem, ook wel de Oude Stad genoemd, is een belangrijke plaats voor drie grote religies: het jodendom, het christendom en de islam. Het is ook de locatie van meerdere heilige plaatsen waaronder de al-Aqsamoskee, waar vrijdagavond het geweld tussen Palestijnen en de Israëlische politie oplaaide.
De Oude Stad is opgedeeld in vijf gebieden, waaronder vier wijken voor christenen, joden, moslims en Armenen. Het vijfde deel, de Tempelberg, heeft een speciale betekenis voor alle religies en heeft dan ook een speciale status. Formeel staat de Tempelberg onder het bestuur van een Jordaanse stichting, omdat Oost-Jeruzalem tot 1967 Jordaans grondgebied was.
Omdat Jeruzalem zo'n belangrijk gebied is voor alle bevolkingsgroepen in de regio, zijn politieke keuzes rondom de stad vaak omstreden. Israël en de Palestijnse Autoriteit claimen allebei Jeruzalem als hoofdstad. Het besluit van voormalig president Trump om de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem te verplaatsen, waarmee de Israëlische claim werd versterkt, stuitte op veel internationaal verzet.
Waarom wordt er geprotesteerd?
De protesten van de afgelopen week draaien om de wijk Sheikh Jarrah, zo'n twee kilometer ten noorden van het oude centrum. In deze wijk wonen voornamelijk nakomelingen van Palestijnen die in 1948 uit hun dorpen en steden werden verjaagd, iets wat de Palestijnen de Nakba of 'catastrofe' noemen. Met die term doelen ze in bredere zin op de 750.000 Palestijnen die werden verdreven of op de vlucht sloegen tijdens de vorming van de staat Israël.
Toen Oost-Jeruzalem nog in handen was van Jordanië werd de grond aan de Palestijnen geschonken. In de jaren na de Israëlische bezetting hebben Israëlische kolonisten meerdere rechtszaken tegen Palestijnen aangespannen en gewonnen, met de claim dat de grond aan hen toebehoort. Vorige week bepaalde een Israëlische rechter dat vier Palestijnse families hun huis moeten verlaten, om plaats te maken voor Joodse Israëliërs.
De Palestijnen die nu demonstreren zeggen bang te zijn voor een nieuwe Nakba. "Ze willen geen Arabieren in Sheikh Jarrah, of ook maar ergens in Oost-Jeruzalem", zei een van de Palestijnen die uit huis worden gezet tegen The New York Times. "Als de Arabieren weg zijn, kunnen ze de Oude Stad omringen."
Waarop baseren beide kanten hun claim op Oost-Jeruzalem?
De Palestijnen die tijdens de Nakba naar wijken als Sheikh Jarrah kwamen, kwamen daar als vluchteling. Jordanië gaf het grondgebied aan de Palestijnen die daar huizen hadden gebouwd. Enkele families wonen al generaties in deze gebieden.
Als iemand jouw grond heeft gekraakt, heb je dan niet het recht om hem eruit te zetten?
De Joodse Israëliërs zeggen juist dat hun voorouders uit het gebied zijn verjaagd: voor Jordanië het gebied in 1948 innam was het in Joods bezit. De locoburgemeester van Jeruzalem vergeleek de huidige Palestijnse bewoners met krakers. De regering van premier Netanyahu ziet de ophef rondom uitzettingen als 'een onroerendgoedkwestie'. Volgens de Israëlische wet mogen Joodse Israëliërs gebied opeisen dat in oorlogen is kwijtgeraakt.
Palestijnen hebben ook niet het recht om hun oorspronkelijke huizen van voor 1948 in Israëlisch gebied op te eisen. Als kolonisten rechtszaken aanspannen, krijgen zij daarom vaak gelijk. Na de onrust om Sheikh Jarrah heeft het hooggerechtshof de zitting in deze zaak met dertig dagen uitgesteld.
Als dit vaker gebeurt, waarom wordt dan nu zo fel gedemonstreerd?
Dat de protesten van de afgelopen weken zo grootschalig waren, heeft te maken met de ramadan. In de vastenmaand komt het vaker tot confrontaties tussen Palestijnen en Israëliërs.
Toch is de timing niet de enige reden voor het geweld: de uitzettingen zijn voor veel Palestijnen symbolisch voor een verharding in de relatie tussen Palestijnen en Joden. De afsluiting van een plein in Oost-Jeruzalem leidde in april al tot rellen, waarbij ook extreemrechtse Joden betrokken waren. Intussen bestookten Hamas vanuit de Gazastrook en het Israëlische leger elkaar met raketten en luchtaanvallen.
Ook de politieke situatie belooft geen verbetering. Israël zit al jaren in een politieke impasse, en escalatie tussen Palestijnen en Israëliërs kan in het voordeel van premier Netanyahu werken. Onder Palestijnen is veel frustratie omdat president Abbas de eerste Palestijnse verkiezingen in vijftien jaar heeft uitgesteld. Volgens Abbas doet hij dat omdat Israël de Palestijnen in Oost-Jeruzalem niet mee wil laten stemmen. Ook verwijten veel Palestijnen Abbas dat hij te nauw samenwerkt met Israël. Ook deze frustraties worden in de demonstraties geuit.
